Door Joris Koopman

Wat is de eerste in Nederland geopende verslavingskliniek? Is dat SolutionS of was het Wild Horses? Ongeveer tegelijkertijd opende in 2008 deze instellingen de deuren waarbij Frans van der Hulst - waarschijnlijk de eerste - ervaringsdeskundige psycholoog van Nederland zou worden. Hij werd councellor in de nieuwe kliniek SolutionS. Op dat moment genoot Frans al bekendheid in de 12 stappen beweging die op dat moment uit de meetings van de AA en NA bestond. Een kliniek was er tot 2008 nog niet. Al zo’n twee decennia bezocht Frans en legde hij de stappen en filosofie uit van de 12 stappen aan mensen die de meetings bezoeken. En met heel erg veel overtuiging. Eigenlijk zonder een spoortje van twijfel dat er ook maar een opening zou zijn om toch ooit weer een mogelijkheid zou zijn om als iemand met een verslaving wel gezelligheidsgebruiker zou kunnen worden.

Geen kunstje
Zo consequent staat hij er ook op bij Daan Deenik, directielid bij SolutionS en jarenlang collega van Frans. ‘In het prille begin van herstel heb je als cliënt niks aan twijfel of een behandelaar die nog een beetje wiebelig in zijn vel zit. Of nog oor heeft voor gerede twijfel en alternatieve opties. Je hebt dan echt iemand nodig die je gids wordt. Die als het ware de vuurtoren is die je als cliënt ziet en waar je op af vaart. En dat was Frans als geen ander. Hij zei de juiste dingen met de juiste timing. Dat is geen kunstje dat leerbaar is. Dat is de kunst om de gids te kunnen zijn om iemand met een verslaving te leiden.’ Frans komt naast je staan als cliënt. Hij wordt je mede-reiziger. Hij is niet geremd zijn eigen kwetsbaarheid te tonen. Hij kent zelf ook de onmacht van verslaving. Dat maakt hem ook zo betrouwbaar. Naast een enorme rust, zijn droge humor waarmee hij het ijs breekt en de onverdeelde aandacht die hij kan geven. De sfeer is zo vertrouwd dat cliënten bij en met Frans makkelijk over de schuld en schaamtegevoelens heen stappen en al die zaken vertellen die ze jaren, decennia soms verborgen hebben gehouden.
In de wetenschap zijn onderzoeken die aantonen dat de druk om met geheimen rond te lopen mensen enorm ontregelen. Als er dan iemand is bij wie je de weggedrukte zaken wel durft te gaan bespreken is dat dan ook van grote betekenis. Het is verre van vanzelfsprekend dat alle councellors deze gave hebben. De vele reacties van ex-cliënten op Facebook die na het overlijden van Frans postuum bedanken, onderstrepen nog maar eens dat hij wel de man kon zijn bij wie de verandering begon. Met vele voormalige cliënten onderhield Frans nog appcontact en kregen ze van Frans een berichtje terug. Cliënten en collega’s lopen met Frans weg.

Overeenkomst met Robin Williams
Toch is er aan deze ophemelerij ook een zwart randje te plaatsen. Want hoe fijn was Frans nou eigenlijk voor zich zelf? Frans was weggegaan uit Amsterdam bij fellows, vrienden, zijn zoon, schoondochter en kleinkinderen in Amsterdam om in totale stilte en afzondering te wonen in Stadskanaal, waar hij bij aankomst geen mensen kende. Hij had afscheid genomen van een leven van zelf omringd zijn met mensen om toch in een vorm van kluizenaarschap te leven. Alle mensen die close zijn geweest met hem hebben geworsteld met deze kant van Frans. Daan Deenik ziet een overeenkomst met de Amerikaanse acteur en comedian Robin Williams die in zijn stand up comedy vaak in ging op deze kanten van hem zelf. ‘Deenik: ‘wellicht had Frans toch ook wat van dat tragi-komische in zich.’ Dat zelfde geldt voor het stotteren van Frans. Frans stotterde vrij ernstig. Hij vertelde Deenik dat hij dat graag zo wilde laten. Het hoort bij hem.

Geen wrok
De meeste mensen die naar de NA gaan komen in die beginjaren in contact met Frans. Frans helpt waar hij kan. Een bijzondere nieuwkomer die Frans eens meenam naar de meeting is zijn eigen zoon Thomas. Thomas heeft als kind de verslaafde Frans als zijn vader meegemaakt en dat was aan de ene kant niet altijd leuk, maar hij heeft er geen wrok aan over gehouden. Door zijn lifestyle van destijds raakte hij als twintiger zelf ook in de problemen met verslaving. ‘Ik was wel blij met de scheiding van mijn ouders,’ kijkt Thomas terug op zijn jonge jaren met Frans. Frans had geen kwaaie dronk en zijn aanwezigheid in het huis als vader was moeilijk maar niet vervelend. Hij lag op de bank. Hij dronk stiekem maar het was natuurlijk wel merkbaar thuis. Frans had bij de scheiding wel nadrukkelijk gevraagd om niet meer voor mij te hoeven zorgen. Dat kon hij niet. Maar toen Frans een paar jaar later in herstel kwam, nam hij zijn vaderrol weer op zich. Toen was ik 13 ongeveer.’ Zijn vader bood hem ooit excuses aan voor de overlast die hij had teweeg gebracht. ‘We fietsten samen ergens door Amsterdam en toen zei hij het: ‘Je zal er wel last van hebben gehad van mijn verslaving. Ik heb het nooit zo bedoeld. Het spijt me.’ Wrok, pijn woede of verdriet speelt geen rol in hoe Thomas kijkt naar zijn vader. Hij was er sindsdien onvoorwaardelijk voor Thomas. Hij verbouwde de woning zodat Thomas in die woning zijn gezin kon stichten, bij de geboorte van de kleinkinderen stond hij voor het ziekenhuis te wachten om moeder en kind naar huis te brengen, hij was er op alle verjaardagen. ‘Hij gaf me mij zijn zorgzaamheid en niet zo zeer met zo veel woorden.’

Kunstschilder
Maar wat is toch met Frans dat hij ook zo’n vleugje kluizenaarschap in zijn karakter heeft? Die zwarte kant. Thomas bewondert juist deze eigenzinnigheid van zijn vader. Hij wijst er op dat Frans geen makkelijke start heeft gehad in het leven. Hij was heel jong getrouwd, was de bakkerzoon uit een groot gezin die psycholoog van de universiteit werd en dat was natuurlijk zo op het oog een geweldige sprong in het leven. Hij klom op de carrièreladder op tot bedrijfsadviseur bij een bank.Hij had een gezin en een zoon om naar om te kijken. Om vanuit die positie te zeggen: ‘maar eigenlijk ben ik iemand anders. Ik ben iemand anders dan die persoon. Dat is zo makkelijk nog niet.’ De artistieke kant van Frans heeft er natuurlijk altijd gezeten, uiteindelijk werd Frans kuntsschilder naast zijn councellorschap en verbleef hij graag alleen in zijn atelier in Stadskanaal. ‘Frans was gewoon heel erg op zich zelf. Frans kon zich goed inleven in een ander en hij kan de rol van de luisterende en empatische hulpverlner heel goed aannemen. Maar hij is zeker geen mensen-mens. Iemand die graag altijd met en bij mensen is. Hij is eigenlijk veel liever alleen. Zo van: laat mij maar. Het is hem door ons en anderen gevraagd om dichter bij ons te komen wonen. Maar dat wilde hij niet.

Veel mensen zijn verdrietig dat ze geen afscheid hebben kunnen nemen van Frans. Dat hij een ziektebed had gekregen waarbij mensen nog hadden kunnen zeggen wat hij voor hen betekent heeft. Het staat in veel comments op Facebook. Een aantal ex-collega’s hebben dit aangegeven.
Thomas denkt niet dat Frans het ook ze gevoeld zou hebben. ‘Ik denk dat zijn plotseling overlijden is zoals hij zelf gewild zou hebben.’