Dit artikel verscheen in april 2014 in Lef Magazine.
Tekst Linda van Doorn
Illustratie Neeltje Geurtsen
The Hunger Games
Fatale afvaltips in een schattige vormgeving, een dodelijke ziekte ‘nemen’ als lifestyle. Het aanbidden van een verpersoonlijking van anorexia, genaamd ‘Ana’. Uitstekende botten als perfect lichaamsbeeld. Welkom in de wereld van pro-ana.
Websites, fora, Facebookprofielen en Twitteraccounts voor en door meisjes (en jongens) die er alles voor over hebben om dun te worden. Zij noemen zichzelf pro-ana en zien het hebben van anorexia meer als levensstijl dan als ziekte.
Het contrast tussen het – vaak zoetsappige – uiterlijk en de inhoud van de sites is schokkend. Zo lees je bijvoorbeeld in sierlijke roze letters dat de allereerste keer overgeven het moeilijkst is. ‘Daarna zal het alleen maar gemakkelijker gaan, zolang je maar niet opgeeft!’
'Maar wat graag anorexia'
De naam pro-ana is afgeleid van Professional Anorexic, een stroming die begin jaren ’90 ontstond om modellen, actrices en anderen wiens carrière baat had bij een anorectisch uiterlijk afslanktips te geven. Het werd echter opgepikt door het ‘gewone volk’ en inmiddels is pro-ana uitgegroeid tot een wereldwijd fenomeen. Pro staat niet meer voor professional, maar voor ‘voorstander’. Dun zijn is belangrijker dan gezond zijn; daar hebben ze alles voor over. Op de sites zijn veel wannabe’s actief; meisjes die maar wat graag anorexia zouden willen hebben, maar die het gewoonweg niet in hun genen hebben. Andere aanhangers hebben wel degelijk een eetstoornis. Anderen zijn er vatbaar voor en voor hen is pro-ana de trigger die nodig is om de zogenaamde levensstijl te laten uitmonden in een serieuze ziekte. De aanhangers zien het niet eten, veel sporten en compenseren door te braken of laxeren echter puur als way of life. Eric van Furth, hoogleraar eetstoornissen en directeur van de Ursula kliniek, wil één ding duidelijk maken: ‘Pro-ana’s hebben simpelweg een eetstoornis. Door middel van de sites of Facebookgroepen zoeken ze naar lotgenotencontact, maar wel in de verkeerde vorm. Hun doel is niet beter worden, maar juist zieker. Al zien ze dat zelf niet zo in.’
'Als ik een vreetbui voel aankomen, bekijk ik foto's van magere meisjes. De honger vermindert dan'
Niet spotten met anorexia
De gehele pro-ana beweging is op te delen in verschillende stromingen. De publieke vorm, de strenge vorm en de hardcore vorm.
De sites en fora van de publieke stroming zijn openbaar en staan vol tips, wanhoopskreten, extreem lage streefgewichten, eetdagboeken en aanmoedigingen. Hier huizen veelal jonge meisjes tussen twaalf en vijftien jaar. Ze vragen en geven elkaar tips en wisselen contactgegevens uit. Zo doet een 14-jarig meisje – dat al zes kilo onder de grens van ondergewicht weegt - een oproepje: ‘Ik ben veel te dik en wil hulp, ik weeg xx bij een lengte van 1.67. Ik zoek iemand die me tips geeft, maar me ook uitscheldt als ik een eetbui heb gehad!’ Dat dit meisje behoorlijk ondergewicht heeft, wordt nauwelijks opgepikt. Ze wordt juist aangemoedigd en er worden telefoonnummers en e-mailadressen uitgewisseld.
De ‘tweede categorie’ bevindt zich meer op besloten fora die moeilijk te betreden zijn. Hier verzamelen zich pro-ana’s die wel degelijk door dat een eetstoornis een ziekte is, waar niet mee te spotten valt. Omdat ze er nog niet aan toe zijn om in recovery te gaan, houden ze in deze digitale omgeving vast aan hun ‘veilige’ bestaan. Mocht iemand hulp willen zoeken, dan moedigen ze dat ook aan.
En dan heb je nog de hardcore pro-ana’s, bestaande uit meisjes die al hun hoop en vertrouwen in hun omgeving en de hulpverlening hebben verloren en bewust kiezen voor deze manier van leven. Pro-ana’s die nadenken over recovery zijn niet welkom op deze – underground – fora. Toelating op het forum is moeilijk, maar als je er eenmaal onderdeel van bent, word je gepusht tot het bittere eind. Falen is geen optie meer.
‘Pro-ana’s hebben simpelweg een eetstoornis. Door middel van de sites of Facebookgroepen zoeken ze naar lotgenotencontact, maar wel in de verkeerde vorm. Hun doel is niet beter worden, maar juist zieker. Al zien ze dat zelf niet zo in’
Tips en dieetadvies
Pro-ana sites staan vol tips om af te vallen, te compenseren en je familie en vrienden om de tuin te leiden. Zo wordt aangeraden om onder de douche te braken, zodat ouders het niet horen. Of om in de ochtend boter aan een mes te smeren en wat hagelslag op een bord te strooien, zodat het net lijkt of je gegeten hebt. Met laxeer- en plaspillen zou het voedsel sneller door je lichaam gaan en daardoor minder opgenomen worden.
Buiten dat dat laatste niet waar is, is het ook gevaarlijk. Door overmatig gebruik van plaspillen daalt het kaliumgehalte (zout) in je bloed en dat kan leiden tot shock, ademhalingsmoeilijkheden, hartritmestoornissen of zelfs een hartstilstand.
In tegenstelling tot de dagmenu’s van de meisjes, barsten de sites van de calorieën. In lijsten is in één oogopslag te zien welke producten redelijk veilig zijn en welke beter vermeden kunnen worden.
Het ‘vijftigdagendieet’ is een populaire dieet waar pro-ana’s zich graag aan houden. Voor elke dag staat vast hoeveel calorieën je mag innemen. Ter vergelijking: Als je je – als vrouw – houdt aan de aanbevolen 2000 calorieën per dag, dan heb je na vijftig dagen 100.000 calorieën binnen gekregen. Met het vijftigdagendieet krijg je in dezelfde periode 12.750 calorieën binnen. Dat is een gemiddelde van 255 calorieën per dag.
Sommige braaktips zijn tegenstrijdig. ‘Veel eten kotst makkelijker dan weinig eten.’ Weg logica, want te veel eten is juist de reden van het braken. Ook wordt er gewaarschuwd: Stop als je bloed begint op te geven en gebruik geen medicijnen die overgeven opwekken, want dat is gevaarlijk.
Sommige meisjes worden niet meer ongesteld. Voor hen zijn de tips simpel: Koop regelmatig maandverband en gooi het weer weg. Niemand die merkt dat je lichaam bepaalde functies uitschakelt, omdat er te weinig energie is om het normaal in stand te houden.
Eric van Furth: ‘Allemaal eetgestoorde methoden en maniertjes. Door de tips op deze manier te delen, geven ze hun eetstoornis de vrije hand en ze praten het goed door te zeggen dat het een lifestyle is. Sommigen zullen wel inzien dat ze alleen maar zieker worden, maar door alle aanmoedigingen en complimenten is het lastig om actie te ondernemen.’
Emma (17)
‘Vroeger was ik dik. Ik woog 80 kilo bij een lengte van 1.70. Samen met een vriendin volgde ik een proteïnedieet en ik viel tien kilo af. Maar ik wilde door, want ik wilde mager zijn. Toen ik op internet naar afvaltips ging zoeken, kwam ik op pro-ana sites. Dit werkt voor mij. In de ochtend smeer ik boterhammen, zodat mijn ouders denken dat ik eet. Op school gooi ik ze weg en dan verzin ik een smoes waarom ik niet eet of ik ga in de pauze naar buiten. Ik heb veel verschillende vrienden, dus ik wissel gedurende de dag vaak van vriendengroep zodat het niet zo opvalt dat ik niet eet. ’s Avonds eet ik wel thuis mee.
Ana zijn is heel speciaal. Je komt in een soort tweede wereld met mensen die jouw problemen, gedachten en gevoelens begrijpen. We hebben allemaal dezelfde levensstijl en kunnen elkaar daar in steunen. Pro-ana is een wereld op zich. Ik zie het puur als levensstijl. Als het moet zou ik wel normaal kunnen eten. Maar aangezien het in mijn ogen geen must is, doe ik het niet. Ik heb een Facebookpagina waarop ik contact heb met pro-ana’s over de hele wereld. We wisselen foto’s uit, moedigen elkaar aan en geven elkaar tips.
De beste tips zijn bijvoorbeeld dat je onder een ijskoude douche gaat staan. Je lichaam moet dan extra verbranden om weer op te warmen. ’s Nachts wikkel ik me onder mijn pyjama in met plastic, waardoor je heel erg gaat zweten.’
Inmiddels ben ik dertig kilo afgevallen. Ik heb geen concreet streefgewicht. Ik wil gewoon zo dun mogelijk worden. Daar heb ik alles voor over.’
Thinspo
Foto’s van dunne meisjes, als achtergrond van websites, profielfoto’s op Twitter en Facebook en gedeeld via Instagram. Sommigen zijn gewoon slank, anderen eng mager. De ene foto benadrukt uitstekende heupbotten, de andere ruggengraten, die zich het liefst zo duidelijk mogelijk aftekenen tegen een toch al magere rug en dan zijn juist sleutelbeenderen de meest in het oog springende botten. Ook de thigh gap is populair; benen die zo dun zijn dat de ruimte er tussen een gapend gat is.
Thinspo, heten deze plaatjes. Afgeleid van thinspiration. Jette is 14 en vertoeft sinds twee jaar in het wereldje. ‘Ik gebruik thinspo als hulpmiddel. Als ik een vreetbui voel aankomen, dan bekijk ik plaatjes van dunne meisjes zodat ik weer weet wat mijn doel is. Als ik dat lang genoeg doe, verdwijnt de trek om te eten ook.’
‘Ik ben het beste dat je ooit is overkomen’
‘Ana’ schrijft brieven aan haar onderdanen. De brieven zijn op vrijwel elke pro-ana site te vinden en dienen als houvast. Zolang ik doe wat ana mij in haar brieven vertelt, komt het wel goed, zal de algehele denkwijze bij het lezen van deze brieven zijn. Ana schrijft dat ze rustig zullen beginnen met het skippen van tussendoortjes en de lunch. Uiteindelijk zal er vrijwel niets meer gegeten worden en worden vreetbuien afgestraft. Ook vertelt ‘Ana’ in haar brieven dat ze een vriendin is van de meisjes. Hun enige vriendin weliswaar, want doordat ze hen in een isolement drijft, blijven er weinig anderen over. ‘Ik ben het beste dat je ooit is overkomen’, staat er als afsluiting van de brief. Door middel van deze brieven krijgt anorexia een gezicht. Het wordt bijna tastbaar en de meisjes die de brieven lezen willen maar wat graag vriendinnen met haar worden. Want vriendinnen worden met Ana, betekent mager worden. Daar draait alles om. Dun zijn, je botten voelen en vederlicht worden.
In haar brieven vertelt ‘Ana’ dat ze een vriendin is van de meisjes. Hun enige vriendin weliswaar, want doordat ze hen in een isolement drijft, blijven er weinig anderen over
Waarschuwingen en tegenhangers
Op de meeste Nederlandse pro-ana sites stuit je eerst op een waarschuwing, voor je door kunt klikken naar de pagina. Onderzoek in 2009 wees uit dat vijfenveertig procent weg klikt na het zien van de waarschuwing. Dit is echter nooit vergeleken met het aantal mensen dat sowieso weg klikt nadat ze op een pro-ana blog terecht zijn gekomen. Inmiddels zijn de waarschuwingen niet meer relevant, vindt Van Furth. ‘Jaren geleden waren er alleen maar websites en blogs. Tegenwoordig zit het overal. Je kunt je aanmelden op whatsappgroepen, het zit op instagram, er zijn twitteraars die zich als Ana uitlaten, er zijn complete Facebookpagina’s. Al die pagina’s zijn gemakkelijk bij te houden op telefoons dus ze hebben hun thinspo en lotgenoten altijd bij de hand.’ Ervaringsdeskundige Scarlet Hemkes heeft een stevige campagne gevoerd voor een wettelijk verbod op pro-ana websites, maar dat is op niets uitgelopen. Hemkes: ‘Hyves heeft na mijn actie wel besloten pro-ana profielen te verwijderen. Dat werd me niet in dank afgenomen, ik kreeg veel haat- en dreigmailtjes, wat ik naar vond. Ik was helemaal niet tegen de mensen die actief waren op die sites, maar wel tegen het bestaan van de sites.’
Toen Hemkes merkte dat het verbod er niet ging komen, realiseerde ze zich dat er een gezond en positief alternatief moest komen. Samen met Eric van Furth richtte ze daarom de website www.proud2bme.nl op. Hemkes: ‘We plaatsen dagelijks leuke, motiverende en interessante blogs over eetstoornissen, lifestyle, muziek, humor, gezondheid en meer. Door ervaringsverhalen voelen de ruim 200.000 unieke bezoekers per maand zich minder alleen en ze leren hoe anderen omgaan met hun problemen en ze worden gemotiveerd ook te vechten tegen de problemen en zo nodig hulp in te schakelen. Op het forum kunnen ze in contact komen met elkaar, professionals en ervaringsdeskundigen.’
Ook de landelijk opererende stichting Human Concern, centrum voor eetstoornissen, biedt digitale hulp door middel van het forum www.ikookvanmij.nl. De site is bedoeld voor iedereen met een eetstoornis, mensen die (nog) geen hulp willen of juist wel nieuwsgierig zijn naar herstel maar nog niet klaar om de stap te zetten. Op het forum kunnen ze in contact komen met professionele ggz-therapeuten, diëtisten en lotgenoten.
De eerste persoon op aarde die zegt ‘ik ga twee pakjes sigaretten per dag roken, want ik wil graag longkanker hebben als lifestyle’ zal voor gek verklaard worden
Preventie; mobiliseer vriendjes en vriendinnetjes
Preventie is een lastig verhaal als het gaat om pro-ana. Het is toch een way of life? Waarom zou ik me druk maken? Ik kies hier toch zelf voor? Patricia Bos, oprichtster van Buro Puur, geeft voorlichting op scholen over met name eetstoornissen, maar ook over andere uitingsvormen van problemen zoals auto mutileren. ‘Tijdens de voorlichting probeer ik in de klas voor een veilige omgeving te zorgen. Ik stel mezelf kwetsbaar op door over mijn eigen eetstoornis te vertellen en tijdens de interactie die daarna plaats vindt let ik goed op de houding van scholieren. Sommigen tonen oprecht interesse. Anderen worden rood, gaan wiebelen of schichtig om zich heen kijken. Die vraag ik na de les nog even bij me of ik houd de formulieren die ze invullen extra in de gaten. We proberen zulke jongeren bij de hulpverlening te krijgen. Wij signaleren alleen.’
Volgens Bos is het belangrijk dat ook vooral vriendjes en vriendinnetjes weten wat ze moeten doen als ze voor een probleem komen te staan. ‘Meestal denken pro-ana’s dat ze alles uiterst stiekem doen, maar schoolvrienden zijn vaak de eersten die iets merken of weten. We proberen hen te motiveren met hun ouders of een vertrouwenspersoon op school te praten. Als ze durven kunnen ze met de betreffende vriend of vriendin in gesprek. We laten ook zien dat online heel veel hulp te vinden is, dat maakt de drempel vaak wat lager.’
Kanker als lifestyle
De eerste persoon op aarde die zegt ‘ik ga twee pakjes sigaretten per dag roken, want ik wil graag longkanker hebben als lifestyle’ zal voor gek verklaard worden. Ook door pro-ana aanhangers. Want dat doe je toch niet? Een ziekte nemen? Als lifestyle? Mafklapper. En toch is dat precies hetzelfde. Of ze de ziekte dus echt ‘nemen’ als lifestyle of dat dat alleen een uitingsvorm van hun bestaande eetstoornis is, is vaak onduidelijk en ook per persoon verschillend. Een ding is zeker… je onderdompelen in de wereld van pro-ana is nooit een aanrader.
Sanne (14)
‘Ik had altijd al een vervormd en negatief zelfbeeld en toen ik pro-ana sites ontdekte werd dat eigenlijk alleen maar gestimuleerd. Nu ik eenmaal in dit circuit zit, wil ik er niet meer uit. Dat wil niet zeggen dat ik blij ben met mijn huidige bestaan; je gaat slapen met de gedachte dat je die dag teveel gegeten hebt en je wordt wakker met de gedachte dat je minder moet eten. Je voelt dat Ana altijd bij je is. Ze ziet je eten, sporten, kotsen en alles wat er bij hoort. Ik zie het als een levensstijl, want ik wil er niet uit. Het is altijd bij me en ik moet met alles en iedereen rekening houden. Maar tegelijkertijd is het ook een stoornis. Als je jezelf als dik persoon ziet terwijl je eigenlijk ondergewicht hebt, dan zit er toch iets niet goed in je hoofd.
Het verbergen vind ik het ergst. Je liegt tegen alles en iedereen, hoewel mijn ouders niets in de gaten hebben. Vrienden op school merken het wel. Daarom eet ik in de pauze wel wat en dat kots ik daarna uit. Laatst was er ineens bloed toen ik overgaf, daar schrok ik van.
De quote If I eat something, I eat everything. So I eat nothing past goed bij mij. Ik probeer zo weinig mogelijk te eten, maar soms gaat het mis en dan eet ik alles wat ik pakken kan.
Ik weeg nu XX kilo bij een lengte van 1.74. en ik ga door tot ik perfect ben. Of dat nou 40, 35 of 30 kilo of lager is maakt mij niet uit. Als ik dun genoeg ben stop ik. Dat is een belofte’
LEES MEER...