Herstellen van een ghb-verslaving

Dit artikel in oktober 2013 in Lef Magazine.

Tekst Nathalie Pérez
Illustraties Neeltje Geurtsen

De roes van ghb wordt - net als bij andere middelen - veroorzaakt door de impact op het dopaminecircuit in het beloningsysteem van de hersenen. Dopamine is een stof (neurotransmitter) in het brein dat voor ons ‘geluksgevoel’ zorgt. Bij gebruik van drugs en alcohol komt er veel meer dopamine vrij dan normaal. Op de korte termijn is dit hetgeen waardoor mensen zich zo goed voelen. Op de lange termijn zorgt het er juist voor dat gebruikers zich ontzettend klote voelen. De dopaminepoortjes (dopaminereceptoren) van hersencellen gaan door drugsgebruik namelijk dicht. Zo bewaart het lichaam zijn balans terwijl de drug continu voor zoveel dopamine zorgt; het komt gewoon niet meer aan en de gebruiker voelt maar met moeite iets van geluk.

Route ghb
Omdat ghb van nature in het lichaam voorkomt, werkt het wel net iets anders dan andere drugs. Er is een aparte route in het brein. De drug klampt zich in de hersenen vast aan ghb-receptoren – een soort poortjes die net zoals de ‘dopaminepoortjes’ signalen doorgeven. Via deze weg zorgt het voor een aantal effecten. ‘Die effecten bestaan normaal ook en zijn eigenlijk gewoon lichaamsfuncties,’ vertelt neurowetenschapper Ruud Kortekaas van Rijksuniversiteit Groningen. Wanneer ghb als drug gebruikt wordt, is er echter een grote hoeveelheid van de stof in de hersenen aanwezig. De poortjes ontvangen veel meer van de drug waardoor het effect verandert. ‘De ghb-receptoren zitten bijna overal in onze hersenen, maar met name in de hersenschors (de hersenen die alleen wij mensen hebben) en de hippocampus (belangrijk voor geheugen).’ De drug zorgt dus niet alleen voor meer dopamine. ‘Hersenen worden meer ‘wakker,’  legt Kortekaas uit. ‘Dit lijkt positief, maar het tegendeel is waar. Dat effect heeft het namelijk alleen bij lage doseringen in het brein. Bij ghb-gebruik is er altijd sprake van hoge doseringen en dan werkt het anders: de drug komt ook bij andere poortjes en het brein wordt juist geremd.’

‘Ik stond op en moest gelijk een dubbele dosis pakken. Vervolgens zat ik als een zombie op de bank sigaretjes te roken tot de ghb inwerkte en ik overeind kon komen om te douchen. Voor ik de deur uitging naar mijn werk nam ik nog een dosis en in de trein nog een. Vier slokken verder, kon ik dan gaan werken. Daar had ik overal blikjes drinken staan zodat ik tussendoor ‘ongemerkt’ mijn buisjes achterover kon slaan die ik in mijn broek paraat hield. Mijn werk deed ik nog, maar op den duur werd dat steeds minder naar behoren. Ik vergat steeds meer, werd steeds onverschilliger en slordiger. Het werd steeds moeilijker om mijn verslaving verborgen te houden; voor collega’s, maar ook voor klanten. Mijn potentie was groot en waarschijnlijk was ik allang hogerop gekomen als ik niet verslaafd was. Dat zal ik nooit te weten komen. Clean ben ik nu wel, al dertien maanden.’

Max, 29 jaar

Hersenschade
Het ontregelt dus het dopaminesysteem, maar het doet ook duidelijk meer. Raymond Niesink van het Trimbos Instituut is toxicoloog en farmacoloog. Hij bestudeert hoe stoffen werken en hoe schadelijk (neurotoxisch) ze zijn. ‘Uit proefdieronderzoek is gebleken dat een hoge dosering ghb op de lange termijn schade veroorzaakt aan met name het geheugen en leren. Of dit bij mensen ook het geval is, is pas met zekerheid te zeggen bij langdurig onderzoek bij mensen zelf. Dat is vrijwel onmogelijk en onethisch om te doen.’ Niesink vertelt wat de mogelijke hersenschade in de praktijk betekent: ‘Bij neurotoxiciteit sterven zenuwcellen of delen daarvan af. Op den duur zijn het er zoveel dat er functies uitvallen. Hersengebieden kunnen bepaalde functies van uitgevallen delen overnemen en dan merk je het niet; je compenseert. Maar een apart hersendeel met die functie krijg je niet terug. Niesink vergelijkt langdurige ghb-verslaving met de stofwisselingsziekte Succinic semialdehyde dehydrogenase deficiency (SSADHD). Bij deze ziekte kan het lichaam de natuurlijke stof ghb niet afbreken. ‘Wanneer SSADHD-patiënten geen medicatie krijgen, krijgen ze net zoals ghb-verslaafden een te hoge concentratie van de stof in de hersenen. SSADHD-patiënten krijgen allerlei neurologische problemen doordat hersencellen afsterven: epileptische aanvallen, problemen met taalontwikkeling, geheugenproblemen en ook spierafwijkingen. Aannemelijk is dat ghb-gebruikers op dezelfde manier problemen krijgen met bijvoorbeeld hun geheugen en motoriek.’  

Waarschijnlijk is de hoeveelheid schade afhankelijk van de mate en duur van het gebruik. Hoeveel schade iemand door gebruik van bijvoorbeeld ghb heeft opgelopen, is erg moeilijk vast te stellen, benadrukt de toxicoloog. Vaak gebruiken verslaafden ook andere middelen. ‘Bovendien is het niet te zeggen hoe iemand zou zijn, wat hij zou doen, als hij nooit de drugs gebruikt zou hebben,’ aldus Niesink.

‘Out’, geen ongevaarlijk dutje
Een klein beetje ghb kan al een heftig effect hebben. Daarbij is het moeilijk te doseren waardoor iemand ‘out’ kan gaan. Tachtig procent van de verslaafden die hulp zocht bij de verslavingszorg is één of meerdere keren ‘out’ gegaan. Ruim een kwart is zelfs een keer op de intensive care beland. Over ‘out’ gaan wordt met name door jongeren gemakkelijk gedacht. Toch is juist dit ‘out’ gaan slecht voor het lichaam. Neurowetenschapper Kortekaas vertelt waarom: ‘Bij ‘out’ gaan, is er sprake van een overdosering ghb. Eigenlijk is bewusteloosheid een soort ingebouwd beschermingsmechanisme van het brein. Bepaalde hersenfuncties worden uitgeschakeld, omdat er meer energie nodig is voor primaire levensfuncties als de ademhaling, het hart en andere basale functies.’ Zonder die mechanismen kun je niet leven, dus is bewusteloosheid van belang voor de overleving. ‘Hersencellen kunnen door zuurstofgebrek, of stuiptrekkingen tijdens het ‘out’ zijn, afsterven. Mogelijke gevolgen kunnen zijn dat iemands persoonlijkheid en of het gedrag verandert. En het geheugen kan erdoor achteruit gaan,’ aldus Kortekaas.  

Omdat ghb van nature op allerlei lichaamsfuncties invloed heeft, heeft de drug ook op al die functies invloed. Geen reden voor paniek voor ghb-verslaafden in herstel, want: ‘Dat herstelt,’ zegt Kortekaas. ‘Het ene systeem herstelt wat gemakkelijker dan het andere. De systemen met de hoogste functies zijn sterker gebouwd en herstellen dan ook makkelijker. De lagere, meer dierlijke delen, zijn gevoeliger. De hippocampus, belangrijk voor het geheugen, is zo’n lager deel. Hij raakt minder snel beschadigd, maar áls hij schade oploopt, is dat minder goed te herstellen.’

‘De eerste keer alleen buiten de deur werd ik heel onrustig. Ik ging met de trein en het was druk. Ik voelde me heel ongemakkelijk. Eigenlijk zijn alle nieuwe prikkels die ik nuchter mee maak de eerste keer ontzettend vermoeiend geweest; je moet alles opnieuw clean aanleren. In het begin was ik nog bang bekenden onder ogen te komen. Ik ging naar meetings, maar deed verder nog niet veel. Langzaam kreeg ik een stukje eigenwaarde terug. Nu zijn nieuwe dingen nog steeds spannend, maar ik ontloop ze niet meer. Binnenkort ga ik weer voor het eerst op stap. Dat zorgt dan wel voor wat onrust, maar ik weet dat ik daarvan groei. Achteraf valt het altijd wel mee. En zo vergroot ik stapje voor stapje de wereld. Ik mediteer elke dag. Het geeft me de innerlijke rust die ik een lange tijd niet gehad heb. Ik hoef nu niet meer haantje de voorste te zijn. Natuurlijk heb ik nog momenten dat ik niet goed in mijn vel zit. Op meetings zeiden anderen die langer clean waren altijd: Het wordt beter. Daar heb ik me aan vastgehouden. En ik durf nu na inmiddels 13 maanden inderdaad te zeggen: Het wordt inderdaad alleen maar beter’. Houd het klein en gun jezelf de tijd. Het wordt makkelijker. En je leven.. dat is al beter.’

Max, 29 jaar

Herstel van een ghb-verslaving
Schade of geen schade; herstel van een ghb-verslaving is mogelijk, ook als die tien jaar heeft geduurd. Maar voor het herstel moet iemand eerst van de drug af, en dat blijkt geen peulenschil te zijn. Alleen al de detoxificatie van ghb is een moeizaam en lang proces. Het lichaam heeft de drug nodig en kan bij te snel afkicken heftige en gevaarlijke ontwenningsverschijnselen krijgen. Op de detox van verslavingskliniek SolutionS Center wordt gecontroleerd afgebouwd met medicinale ghb. ‘Dat is gewoon veiliger,’ zegt verslavingsarts Natasha Smits. ‘Door langzaam het gehalte in het lichaam terug te brengen, krijgen de cliënten minder heftige ontwenningsverschijnselen.’ De afbouw duurt ongeveer één tot twee weken. Hierna kan de cliënt de behandeling in. ‘Vaak denken mensen dat ze na de detox klaar zijn. Ze komen regelmatig uit de partyscene en denken dat de drug geen verslavend middel is. Als ze dan van de ontwenningsverschijnselen af zijn, denken ze ‘nu red ik het wel’. De intrinsieke motivatie ontbreekt.’ Verslaafden hebben meer de neiging om de behandeling vroegtijdig af te breken na de detox. ‘Waar normaal één of twee mensen van de tien met hun behandeling stoppen, zijn dit er bij ghb-verslaving drie of vier,’ aldus de verslavingsarts. ‘Misschien komt het doordat ze niet meer gewend zijn dingen te voelen zoals emoties, prikkels en pijn. Eigenlijk zijn ze altijd continue in een roes geweest. Als ze dan ineens weer dingen voelen en ervaren, is dat niet fijn. Zulk soort cliënten hebben in ieder geval een langzamere start en vervolgens een langere periode nodig voor hun herstel.’

Klachten na herstel
Ook aftercare counselor Pieter Mooren ziet behandelde ghb-verslaafden nog lang worstelen met hun verstoorde gevoelsleven. ‘Ze komen na hun afkicken in een soort gevoelloze tijd terecht. Ze begrijpen wel dat ze met bepaalde dingen blij zouden moeten zijn. Ze voelen dit alleen (nog) niet. Voor hen voelt het alsof ze als een soort geest door een stille wereld dwalen. Het gaat langs hen heen, alsof ze toeschouwer zijn van een film. Het duurt zeker een jaar voor mensen weer verbondenheid krijgen met hun leven en omgeving.’ De verslavingscounselor vertelt over één jongen die zeven jaar ghb gebruikte. ‘Echt herstel duurde bij hem héél lang, maar hij hield vertrouwen. Hij heeft er wel een jaar over gedaan om de betrokkenheid met z’n omgeving terug te vinden en te zijn waar hij nu staat.’ Hoelang het duurt voor ‘het gevoel’ weer terugkomt, is volgens Mooren afhankelijk van hoe betrokken mensen zelf zijn en wat ze actief aan hun herstel doen. ‘Ze moeten fysiek ook weer sterker worden en hun bouwstoffen aanvullen. Dat hebben ze eerder verwaarloosd.’

Het is inmiddels algemeen bekend dat ghb geen onschuldige stof is. Het veroorzaakt dan ook na het stoppen met gebruik allerlei problemen, weet verslavingsarts Natasha Smits: ‘Klachten die mensen na de detox ervaren zijn: angst, onzekerheid, vermoeidheid, onrust, slaapproblemen, hoofdpijn. Angst en onrust zakken weer na verloop van tijd. Vermoeidheid en slaapproblemen houden langer aan, maar herstellen na verloop van tijd ook. Tijd doet gewoon wonderen.’ En dat geldt voor het gehele herstel. ‘Het volledig doorlopen van de behandeling inclusief nazorg en het bijwonen van meetings verhoogt de kans op herstel,’ aldus Smits. ‘Structuur is hierbij - en eigenlijk bij iedere verslaving - echt heel belangrijk. Als iemand een zinvolle daginvulling heeft, is abstinent blijven beter mogelijk.’ Wat iemand verder nog kan doen voor succesvol herstel is ‘gezond eten, geen andere drugs of alcohol gebruiken, oefenen en trainen’, tipt toxicoloog Niesink. ‘Zo herstelt het brein makkelijker. Iemand kan meer aan en voelt zichzelf ook al sneller weer wat beter.’