Natte droom: slechts een geintje van je hersenen

Dit artikel verscheen in juni 2015 in Lef Magazine
Tekst: Linda van Doorn

Je wordt wakker met een droge mond, je smakt wat… proef je nu de smaak van alcohol? Je heb misschien wat hoofdpijn en bent in de war. Het eerste dat je doet is naast je bed kijken. Staat daar echt een fles…? Nee, toch niet. Het was een droom, maar wel een levensechte. Een waar je een heel slecht gevoel aan overhoudt, want je hebt ‘gezopen’ vannacht, terwijl je in herstel bent.
Gebruikersdromen komen regelmatig voor, vooral in het begin van je herstel. Een eenduidige verklaring is er niet voor, vertelt psycholoog Daan Deenik. ‘Vaak wordt het als iets negatiefs gezien, omdat het zo realistisch overkomt, maar je kunt het ook positief bekijken: je brein reageert op dingen die je afsluit.’
Door de jaren heen zijn er wel wat theorieën ontstaan over gebruikersdromen, maar echt wetenschappelijk onderzoek is er nooit naar gedaan. Welke theorie waarheid is, is dus niet met zekerheid te zeggen, wel zijn er een aantal die logisch klinken als je kijkt naar de werking van het brein bij dromen en hersengebieden die te maken hebben met dromen én met verslaving.

Dopamine doet dromen
Tijdens onze slaap geven honderden miljarden neurotransmitters berichten door in onze hersenen. De aminogroep neurotransmitters (waar dopamine en serotonine onder horen) is overdag actiever. ’s Nachts, aan het begin van de remslaap neemt de cholinegroep neurotransmitters de overhand (die zorgt dat ons lichaam fysiek blijft functioneren) en verwerken de hersenen niets meer van buitenaf. We moeten het dan doen met informatie die door onze hersenen zélf wordt gemaakt. Is er sprake van zucht, dan is de kans groot dat je hersenen opgeslagen herinneringen over gebruik projecteren op de beamer in je hoofd.

Het limbisch systeem
De remslaap, de fase van de slaap waarin we dromen, begint omdat hersencellen uit onze hersenstam ons limbisch systeem activeren.  Dit gebied houdt zich bezig met emoties, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Het systeem waar wordt geregeld dat we eten, drinken en ons voortplanten om in leven te blijven. Onder dat limbisch systeem rekenen we ook de amygdala en hippocampus; hersendelen die ook met verslaving in verband gebracht worden. In de hippocampus wordt onder andere het langetermijngeheugen gevormd.
Na een bezoekje aan het limbisch systeem gaat het droomproces verder via de achterhoofdskwab, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor ons visuele vermogen. Doordat we net nog in ons langetermijngeheugen zijn geweest, kun je het logisch noemen dat herinneringen over drank of drugs worden afgespeeld in onze droom. Daan Deenik: ‘Je kunt het misschien wel vergelijken met iemand die een hand heeft laten amputeren en droomt over het strikken van zijn veters.’
Omdat onze prefrontale cortex, die vooral te maken heeft met het korte termijn geheugen, vrijwel niet actief is tijdens de remslaap vinden we het in onze droom doodnormaal dat er een roze konijn met een softijsje in zijn poot voorbijloopt. En dus ook dat we alcohol drinken of drugs gebruiken, terwijl we ons ook wel bewust zijn dat het eigenlijk niet ‘klopt’. Misschien komt daar dat schuldgevoel achteraf vandaan, omdat je het blijkbaar heel normaal vond.
Overigens doet die hersenstam waar de remslaap begint nog iets dat heel belangrijk is: Het blokkeert onze spieren. Daardoor kunnen we dus niet daadwerkelijk uit bed stappen om een fles wijn open te trekken. Geen zorgen dus; de meeste dromen blijven bedrog.

Terugval
In pril herstel is de frequentie van gebruikersdromen hoger en daardoor ook het risico op terugval. Daan Deenik raadt dan ook aan om contact op te nemen met je therapeut of sponsor. ‘Het risico op een terugval na zo’n droom is aanwezig. Het is dan ook aan klinieken om dit mee te nemen in nazorgtrajecten. Tijdens de behandeling zelf is het misschien nog te vroeg. Maar juist na je opname, als herstel eigenlijk pas echt begint, is het belangrijk om ook dit aspect bespreekbaar te maken. Het lijkt erg regelmatig voor te komen en gevolgen te hebben, dus het is zeker de moeite van het bespreken waard.’