Het Openbaar Ministerie maakte afgelopen februari bekend de tabaksindustrie niet te vervolgen. Het roken van sigaretten zou de eigen verantwoordelijkheid van de roker zijn. Uiteraard zijn de
Drie Musketiers die strijden tegen de tabaksfabrikanten het hier niet mee eens. En met hen vele wetenschappers. Ze laten het er dan ook niet bij zitten. Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq: ‘Ze weten dat er miljarden mensen aan dood gaan en toch gaan ze door. Nou, wij ook.’
Tekst Jolande Bastiaans en Maartje Hoofs Fotografie Glenn Cornelisse
Met een: ‘Het is hier licht chaotisch, excuses daarvoor,’ opent longarts Wanda de Kanter de voordeur van haar negentiende-eeuwse woning in hartje Amsterdam. Dat licht chaotisch blijkt het understatement van de middag. In haar woonkeuken heeft het bestuur van Stichting Rookpreventie Jeugd zojuist een vergadering beëindigd, ondertussen neemt een groep schilders het huis flink onderhanden en verontschuldigt De Kanter zich voor de chaos. Uitgerekend deze ochtend is haar schoonmoeder overleden. ‘Ik ben er de hele tijd bij geweest. Maar de vergadering moest doorgaan en dit interview is ook belangrijk.’ Het is veelzeggend over hoe de longarts en haar medestrijders in het leven staan. Ze hebben het loeidruk met hun baan en gezin, maar boven alles zetten zij zich in voor het goede doel: het stoppen van de tabaksindustrie door hen aan te klagen. Tot overmaat van ramp grist een van de bestuursleden per ongeluk de agenda van De Kanter mee en belt strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq op om te vragen waar we blijven. ‘Het interview is bij mij thuis, Bénédicte. Niet bij jou,’ reageert De Kanter. ‘Kom maar gauw hierheen.’ Ondertussen ruimt collega longarts Pauline Dekker de keukentafel af en zet zij nieuwe koffie en thee. Het lijkt iets rustiger te worden als de schilders zich afmelden, maar dan komt de fotograaf binnenvallen en rinkelen de aanwezige mobiele apparaten ongeveer om de halve minuut. Dan komt ook Ficq haastig met haar fiets aan de hand binnengerend waarna ze met een meegebracht pak verse stroopwafels op een stoel aan de keukentafel neerploft.
Op je handen zitten
Dekker, De Kanter en Ficq: op papier van middelbare leeftijd. In praktijk sprankelend, strijdlustig en bij tijd en wijle schoolmeisjesachtig. Eerst maar even een vraag als ex-rokers onder elkaar. Wie van jullie heeft nog wel eens zin in een sigaret? ‘Ik,’ steekt Ficq haar hand op, ‘soms ’s avonds laat als ik even rustig ga zitten.’ ‘Ik ook hoor,’ zegt De Kanter, ‘precies hetzelfde verhaal.’ ‘Dan heb ik geluk, denk ik,’ vult Dekker aan. ‘Of het is het voordeel van het langst gestopt zijn, inmiddels 27 jaar. Zin in een sigaret heb ik gelukkig niet meer.’ Worden zij er niet moe van om steeds uit te moeten leggen dat roken een verslaving is en geen slechte gewoonte? ‘Zeker,’ beaamt Ficq, ‘maar als het nodig is, blijft ik het uitleggen. Ik heb vijftien jaar geleden, na dertig jaar roken, mijn laatste sigaret uitgemaakt en schrok destijds heel erg van de moeite die ik had om te stoppen. Het is bijna niet te doen.’ Ficq schuift haar handen demonstratief onder haar benen.’ In het begin moest ik letterlijk op mijn handen gaan zitten.’ ‘Mensen zien het niet als een verslaving omdat je van nicotine geen directe gedragsveranderingen krijgt’, vult Dekker aan. ‘En dat klopt natuurlijk ook. Voor de rest is het een echte verslaving, met alle kenmerken die in DSM-5 beschreven staan. Onze focus is nu komen liggen op überhaupt niet beginnen met roken. Voorkomen is beter dan niet genezen.’ De kanter: ‘Het ergst zijn de mensen die roepen: verslaving? Wat een onzin, gewoon kwestie van wilskracht, ik kon zo stoppen. Mensen die niet weten dat een verslaving heel erg erfelijk en omgevingsbepaald is, en zo anderen het gevoel geven dat zij zwakkelingen zijn. En nóg erger zijn zij die menen er verstand van te hebben en van wie we vooral niet mogen zeggen dat het een verslaving is want ‘dan maak je het hen nog moeilijker om te stoppen’ Mensen van wie we de feiten moeten verhullen vanwege het placebo effect… wat een onzin.’
‘Van mijn kinderen blijven ze af’
Op de vraag hoe de vrouwen elkaar hebben leren kennen, haalt De Kanter een ingelijste foto van drie fris ogende dames van de muur. ‘Wat lief’, roept, Ficq. ‘Dat zijn Wanda, Dorine (echtgenote van Ficq - red.) en ik. Dat moet ergens in de jaren ’80 zijn geweest.’ De Kanter: Bénédicte en ik kennen elkaar al sinds onze studententijd.’ De beide longartsen ontmoetten elkaar op een medisch congres in Barcelona, ook decennia geleden. Dekker: ‘Het was allemaal niet zo interessant, daarom hebben we elkaars gezelschap maar opgezocht. Op de vraag wiens idee het eigenlijk was om de tabaksindustrie aan te klagen, roepen ze alle drie volmondig: Dat was Anne Marie (Van Veen - red. zie kader). De Kanter: ‘Anne Marie is een jonge vrouw met vier kinderen die uitgezaaide longkanker heeft. Door haar ziekte kan ze haar kinderen niet zien opgroeien. Na het zien van de documentaire Replacement Smokers (zie kader - red.) ontplofte ze zowat van woede en riep: ‘Van mijn kinderen blijven ze af.’ Daarom heeft ze aangifte gedaan.’
‘Het kan ze niets schelen’
‘En wij hebben ons daar bij aangesloten’, vult Dekker aan. ‘Als longartsen zien we al jaren de in- en in- trieste gevolgen van roken. Mensen met COPD of longkanker, waar vaak geen genezing meer mogelijk is. We geven ze chemotherapie, immuuntherapie en andere medicatie. Waardoor we wel kunnen verlengen, maar niet genezen. Roken draagt bij aan het ontstaan van 16 soorten kanker, reuma, suikerziekte, hart-, long- en hersenfalen. Dat leed is voor een groot deel te voorkomen. Kijk, het doel van de tabaksindustrie is niet om rokers te vermoorden. Hun doel is om mensen - vaak jonge kinderen - verslaafd te maken om hen tot levenslange klanten te maken. Twee derde van de kinderen die ermee experimenteert, wordt een dagelijkse roker. Wat er vervolgens met die rokers gebeurt, kan de fabrikanten werkelijk niets schelen. Ze nemen die gevolgen van hun miljardenindustrie op de koop toe, om er vorstelijk aan te verdienen. De CEO’s verdienen meer dan 10 miljoen per jaar.’ ‘Dat is ook de kern van onze aanklacht, benadrukt Ficq. ‘Zij maken opzettelijk mensen ziek door hen te stimuleren een product te gebruiken dat dodelijk is en waar in Nederland alleen al 20.000 mensen per jaar doodgaan. Zeker toen de sjoemelgaatjes in sigaretten aan het licht kwamen, dachten we juridisch gezien: bingo!’ Dekker: ‘We hadden klokkenluider Jeffrey Wigand (zie kader - red.) naar Nederland gehaald. In het kantoor van Bénédicte hebben we met een fileermes een sigaret ontleed en hij heeft ons die ventielgaatjes laten zien. Ik wist niet wat ik zag!’ Ficq: Dat is ook de essentie van de strafzaak: je biedt een gemanipuleerd product aan waardoor je nooit een maximum uitstootwaarde in mensen kunt bepalen. De mens krijgt twee tot vijf keer zoveel kankerverwekkend teer binnen als inde tabakswet is toegestaan. Die wet is er om de gezondheid van mensen te beschermen, niet om aan de normen van de tabaksindustrie te voldoen. Hieruit blijkt de gewetenloosheid van de tabaksindustrie, dat je gemanipuleerde producten op de markt brengt om de meetmethode te omzeilen. Vooral omdat ze er nooit minder maar altijd meer verslavende troep instoppen.’ ‘Er is aangetoond dat sinds die ventielgaatjes in sigaretten zitten, er meer longkanker voorkomt en dan ook nog een ‘diepere’ vorm van longkanker omdat mensen door die gaatjes dieper inhaleren’, voegt Dekker toe.
Vrije blije wereld
Denken ze dat er een jaar of tien geleden ook draagvlak was geweest voor deze zaak? Ficq: ‘Toen was ik er zelf niet rijp voor. Bovendien hebben we nu een team samengesteld waarin iedereen cruciaal is: Wanda, Pauline, Anne-Marie, Lia Breed (ook een slachtoffer van de tabaksindustrie - red.) en de mensen achter de schermen. Mijn rol als advocaat is het uitstralen van een beetje activisme, anders red je het niet.’ Dekker: ‘Je hebt draagvlak in de hele samenleving nodig. Niet alleen bij beleidsmakers, maar ook bij rokers die wel willen maar niet kunnen stoppen. Die zeggen tegen ons: ‘Pak ze voor mij!’ Dat vind ik het mooie van deze zaak, het is niet tegen gebruikers gericht, we steunen ze juist. Toen Wanda en ik research deden voor ons eerste boek zijn we echt boos geworden. Toen zagen we pas hoe tabaksverslaving in elkaar steekt en dat er werkelijk niets natuurlijk is aan een sigaret. Het is gewoon een nicotine delivery device vergelijkbaar met een spuit die je voor heroïne gebruikt. De sigaret is een manier om nicotine zo snel mogelijk in je brein te krijgen en je willens en wetens verslaafd te maken.’ Ficq noemt de tabakslobby super geniaal. ‘En ze zijn onmetelijk rijk’, voegt Dekker toe. De Kanter: ‘Ze zitten werkelijk overal. Waar jonge mensen komen, waar culturele mensen komen. Ze sponsoren bijvoorbeeld festivals of grote musea zoals het Rijksmuseum. De reclame en marketing is heel geraffineerd. Jarenlang is de sigaret neergezet als liberation stick, zeker vlak na de Tweede Wereldoorlog. Door die framing denk je dat je keuzevrijheid hebt om wel of niet te roken. Maar die heb je helemaal niet, want je bent tot slaaf gemaakt. En als je de ‘vrije blije wereld van Peter Stuijvesant’ wilt zien, zeggen wij: kom anders eens op de longafdeling kijken hoe die vrije blije wereld eruitziet. In dat opzicht moeten media ook ophouden met al die mooie rokende vrouwen af te beelden. Ze laten levende rokers zien, nooit een dode of iemand die aan de zuurstof zit. De tabaksindustrie heeft ook een enorme invloed op de politiek. Belangrijke ambtenaren en oud-ministers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) worden commissaris bij Philip Morris. Een voordeel van deze zaak is dat we dit criminaliseren. Zo kun je het gewoon niet meer verantwoorden als je de tabaksindustrie instapt. Leg maar eens uit hoe je dat nog met goed fatsoen kunt doen. Onder grote druk van velen heeft het pensioenfonds ABP de beleggingen in tabak opgezegd. Het wordt zo langzamerhand ‘smerig’ om er nog mee geassocieerd te worden. Het zou me daarom verbazen als er nu nog een oud-politicus commissaris wordt. Kruidvat heeft de tabak uit de schappen gehaald. Waarom Albert Heijn en de Jumbo dit doodsmiddel nog in de schappen hebben liggen als levensmiddelenhandel is mij een raadsel.’
Georganiseerde criminaliteit
Wordt roken en stoppen met roken als verslaving eigenlijk wel serieus genoeg genomen? Dekker: ‘Artsen beginnen er nu niet over met hun patiënten, omdat er geen verwijssysteem is. Je wil een patiënt graag doorverwijzen naar een rookstop polikliniek met een goed programma.’ De Kanter: ‘Met de Stichting Rookpreventie Jeugd zijn we bezig met een lobby om een tabaksverslavingsfonds op te richten waaruit campagnes en bewezen rookstop programma’s kunnen worden vergoed. Van de eerste onbegeleide stoppogingen mislukt 95 procent. Als je roken niet als een verslaving ziet, ga je jezelf als een loser zonder wilskracht zien.’ Ficq: ‘Juist als iets een verslaving genoemd wordt, ga je toch hulp zoeken? Dan ben je verantwoordelijk bezig.’ ‘Onze aangevers zijn ook geen slachtoffers. Ze zijn slachtoffer ja, maar ze zitten niet in de slachtofferrol. Kijk naar Anne-Marie: hoe ziek ze ook is, ze gaat de strijd met de tabaksindustrie aan. Ze wil helemaal geen geld van ze hebben, ze wil de toekomst van haar kinderen beschermen’, zegt De Kanter resoluut. ‘En we hebben écht gelijk’, stelt Ficq. ‘Als we een keer met tabaksfabrikanten in gesprek kunnen gaan -waar ik nog steeds erg op hoop- zou ik ze vragen wat de bedoeling is van een sigaret. Leg me dat nou eens uit. Willen jullie dat mensen roken? Wat doen jullie eraan om mensen meer te laten roken en wat doen jullie allemaal zodat er nieuwe rokers bijkomen? Je zult zien dat ze dat bagatelliseren en niet met het echte verhaal komen. Ons doel is de tabaksindustrie wegzetten als criminelen, want wat mij betreft is dit georganiseerde criminaliteit. Het zijn grote woorden, dat weet ik, maar die woorden zijn echt op zijn plaats. De knapste koppen ter wereld zijn ingeschakeld om het meest verslavende product dat ze kunnen maken op de markt te brengen. Ze weten dat er miljarden mensen aan dood gaan en toch doen ze het. Dan ben je gewoon een crimineel. Als dit product met de kennis van nu vandaag op de markt zou komen, zouden zelfs de grootste liberalen en vrije markt idealisten dat niet wenselijk achten.’
Oneerlijke kansen
‘Ik mis de zorgverzekeraars’, antwoordt Dekker op de vraag welke partijen zich nog bij hen aan zouden moeten sluiten. ‘Vanuit die hoek is gek genoeg helemaal geen belangstelling om aangifte te doen. Die enorme pot met geld die nu, volkomen terecht, naar zieke rokers gaat, kan naar onderzoek en de behandeling van andere vreselijke ziektes zoals MS, Parkinson of ALS. Ik vind het overigens belangrijk om te zeggen dat we meevoelen met mensen die geconfronteerd worden met acute problemen die door andere verslavingen dan tabaksverslaving worden veroorzaakt. Dat leed is vaak onnoemelijk en dat vinden we vreselijk. Maar we pakken juist deze verslaving aan omdat er zo ongelofelijk veel doden mee gemoeid zijn.’ ‘Ook omdat we longartsen zijn’, vult De Kanter aan. ‘Alles wat je relativeert ten opzichte van bijvoorbeeld alcohol maakt veel mensen erg verdrietig en dat begrijpen we ook. Maar als je het in perspectief zet en naar de cijfers van professor Wim van den Brink kijkt, zie je op tien miljoen mensen die alcohol drinken, 1500 doden en op vier miljoen rokers 20 duizend doden. Op lange termijn zijn de gevolgen van roken immens.’ ‘Je ziet ook steeds meer een tweedeling van hoogopgeleide en minder hoogopgeleide mensen’, constateert een verontwaardigde De Kanter. ‘De eerste groep zegt: ‘Rokers? Die zie ik helemaal niet meer.’ Terwijl in lager opgeleide kringen juist veel gerookt wordt. Het is niet eerlijk dat je kansen worden bepaald door waar je geboren bent.’ Weten De Kanter, Ficq en Dekker eigenlijk al wat ze gaan doen als ze ooit tegen de tabaksindustrie uitgestreden zijn? Dekker, lachend: ‘Dan ga ik bloemschikken, denk ik.’
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pauline Dekker
Leeftijd: 57
Beroep: Longarts Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk
Persoonlijk: 2 kinderen
Activa: Al jaren actief binnen de Stichtingen Rookpreventie Jeugd. Lid van de Alliantie Nederland Rookvrij en Eindspel Tabak. Samen met Wanda de Kanter auteur van de boeken: Nederland Stopt! Met Roken en Motiveren kun je leren
Hoeveel jaar gestopt met roken: 27
Bénédicte Ficq
Leeftijd: 61
Beroep: Strafrecht advocaat
Persoonlijk: getrouwd, 2 kinderen
Activa: Jarenlang gekozen tot beste vrouwelijke strafpleiter van Nederland. Was in 1992 medeoprichter van het advocatenkantoor Meijering Van Kleef Ficq & Van der Werf. Deed in september 2016 bij het Openbaar Ministerie aangifte tegen vier tabaksfabrikanten
Hoeveel jaar gestopt met roken: 15
Wanda de Kanter
Leeftijd: 58
Beroep: Longarts Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam
Persoonlijk: getrouwd, 3 kinderen
Activa: Al jaren actief binnen de Stichtingen Rookpreventie Jeugd. Lid van de Alliantie Nederland Rookvrij, Eindspel Tabak en van de IASLC (wereld longkanker organisatie. Samen met Pauline Dekker auteur van de boeken: Nederland Stopt! Met Roken en Motiveren kun je leren. Won zowel in 2015 als in 2016 de Vrouw in de Media Award
Hoeveel jaar gestopt met roken: 11
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De aanstichters
Anne Marie van Veen en Lia Breed zijn twee longpatiënten. Anne Marie (45) heeft uitgezaaide longkanker en is moeder van vier kinderen. Zij heeft 24 jaar gerookt. Door de documentaire Replacement Smokers ontdekte zij dat de tabaksindustrie met opzet kinderen verslaafd maakt door de toevoeging van honderden stoffen en agressieve marketing- en lobbystrategieën. Deze kinderen worden replacement smokers of ‘vervangers’ genoemd en nemen de plaats in van de dode rokers. Om ervoor te zorgen dat haar kinderen niet ook gaan roken, deed zij, bijgestaan door strafrechtadvocate Bénédicte Ficq, op 29 september 2016 aangifte bij het Openbaar Ministerie.
Lia (66) is COPD-patiënt en deed aangifte namens alle medepatiënten in Nederland. Haar COPD is het gevolg van een jarenlange nicotineverslaving en zorgt er nu voor dat Lia’s wereld steeds kleiner wordt. Ze kan niet veel meer, zelfs koken is haar teveel. Ook Lia is erg strijdbaar, vooral om jongeren bewust te maken van de gevaren van roken.
De derde aangever is Stichting Rookpreventie Jeugd. De stichting heeft één doel: tabak uit de samenleving bannen door er voor te zorgen dat er geen nieuwe rokers meer bijkomen.
Welke additieven zitten er allemaal in een sigaret?
De tabaksindustrie stopt meer dan 620 supplementen in een sigaret, waaronder: ammoniak (voor snellere opname van nicotine in het brein), smaakstoffen als, appelsap en drop (om het voor kinderen aantrekkelijker te maken), broomhexine (hoestdemper), teer (ontstaat door verhitting, niet toegevoegd), benzopyreen, cadmium, mierenzuur, acetonitril, methanol, fenol en arsenicum.
De meeste van deze stoffen zijn giftig en kankerverwekkend.
‘Leven’ na de dood
Kinderen worden in geheime documenten van de tabaksindustrie replacement smokers genoemd.
Zij moeten de plek innemen van rokers die vroegtijdig overlijden, want er moet natuurlijk wel geld in het laatje blijven komen. Door intensieve marketing, sociale media, games en groepsdruk beginnen dagelijks 75 kinderen met roken. Binnen twee tot drie weken is een kind verslaafd, door toevoegingen die sigaretten extra lekker én verslavend maken. Van alle rokers begint 80 procent ver voor de 18e verjaardag. Het puberbrein kent een beperkte keuzevrijheid. En is extra verslavingsgevoelig.
De sjoemelsigaret gefileerd
De Amerikaan Jeffrey Wigand werkte als biochemicus in de tabaksindustrie, maar strijd nu voor de strafrechtelijke vervolging van zijn oude werkgever. Ficq, De Kanter en Dekker haalden hem naar Nederland waar hij hen liet zien hoe de ‘sjoemelsigaret’ in elkaar zit. Dekker: ‘Met een fileermes hebben we de sigaret ontleed. Ik wist niet wat ik zag!’
Over klokkenluider Jeffrey Wigand is een film gemaakt: The Insider (1999) met o.a. Al Pacino in de hoofdrol.Dekker: 'Met een fileermes hebben we een sigaret ontleed. Ik wist niet wat ik Zij haalden Jeffrey Wigand, voormalig biochemicus in de tabaksindustrie, naar Nederland. Wigand liet hen zien hoe de sjoemelsigaret in elkaar zit. Dekker: 'Met een fileermes hebben we een sigaret ontleed. Ik wist niet wat ik zag!'Over klokkenluider Jeffrey Wigand is een film gemaakt: 'The Insider' (1999). All Pacino en Russell Crowe spelen hoofdrollen.
LEES MEER...