Factcheck: reactie Libelle en Psychologie Magazine

Wie roept wat?
In Libelle nummer 3 van 2019 stond een artikel over verslaving, met bijbehorende test of je verslavingsgevoelig bent of niet. In deze test staan vragen als: Gaat u bijna elke week naar de kerk of mediteert u? Geeft u geld aan goede doelen? Houdt u meer van sportauto’s dan gezinsauto’s? De test is gebaseerd op onderzoek van Gordon Barnes, verslavingswetenschapper aan de Universiteit van Victoria. Journalist Peggy van der Lee vertaalde de test voor Psychologie Magazine en hij werd later gepubliceerd in Libelle. In hoeverre is deze test wetenschappelijk betrouwbaar? 

Klopt het?
We vroegen Barnes om bewijs voor de betrouwbaarheid van dit onderzoek. Hij mailde en paper¹ waarin staat dat zijn onderzoek is bedoeld als simpele test naar verslavingsgevoeligheid. Dit wil niet zeggen dat het onderzoek in zijn geheel niet klopt, alleen kan het niet vertaald worden naar een test en bepaalt het ook niet of je verslavingsgevoelig bent. Barnes: ‘ Verslaving is moeilijk vast te pinnen. Ik heb een achtergrond in sociale psychologie en dit onderzoek kan aantonen welke mensen hoger risico lopen. Voor de diagnose verslaving zijn meerdere instrumenten nodig.’

Wim van den Brink, professor verslaving en psychiatrie aan Amsterdam UMC, is op de hoogte van de paper die Barnes stuurde: ‘In dit proefschrift staat letterlijk dat Barnes deze test nooit bedoeld heeft als snelle screening, maar als een onderzoeksinstrument: Het onderzoek is niet bedoeld als een screeningtest om aan te tonen of iemand verslavingsgevoelig is. Wel kan het verder onderzoek helpen. Een verslaving komt niet voort uit alleen iemands persoonlijkheid.’

Arnt Schellekens, psychiater en verslavingsonderzoeker aan de Radboudumc: ‘De vragenlijst die gebruikt is voor deze test, komt uit 1994. In de enige paper² die te vinden is over deze vragenlijst staat dat deze zeer onbetrouwbaar is, omdat het zich enkel richt op de persoonlijkheid en niet op andere aspecten van verslaving.’ Volgens Schellekens zijn er wel aanwijzingen dat mensen met bepaalde karaktereigenschappen meer risico lopen. Hierbij speelt echt een groot aantal factoren een rol. Er is niet zoiets als ‘ de verslavingspersoonlijkheid’. Schellekens: ‘Veel zaken die invloed hebben op verslaving zitten niet in deze vragenlijst. Alleen de factor impulsiviteit komt terug. Ik ben er niet van onder de indruk. Sterker nog, het geeft mensen ten onrechte het idee dat een bepaalde persoonlijkheid oorzaak is van verslaving. Als mensen dat denken is dat een te simpele kijk op verslaving en gaan we terug in de tijd.

Conclusie
Er is geen bewijs dat deze test aantoont of iemand verslavingsgevoelig is. Daarnaast is de vragenlijst 25 jaar oud. Ook auteur Gordon Barnes geeft aan dat alleen deze test niet voldoende is om aan te geven of iemand meer risico loopt op verslaving. We beschouwen deze test dus als onbetrouwbaar.

Reacties  Libelle en Psychologie Magazine
Barbara Schneemann is Chef Human Interest bij Libelle: ‘Aan Gordon Barnes is vooraf toestemming gevraagd om deze vragenlijst in een publiekstijdschrift te publiceren. In de uitslag wordt duidelijk gesproken van 'karaktertrekken die volgens de Canadese persoonlijkheidsonderzoeker Gordon Barnes kunnen samenhangen met verslaving'. Zo stellig als Lef het doet voorkomen, alsof 'dé' verslavingsgevoelige persoonlijkheid uit deze test naar voren zou komen, zijn wij nergens. De Canadese verslavingsonderzoeker Gordon Barnes ontdekte in langlopend onderzoek dat sensation seekers, die veel behoefte hebben aan spanning, vaker een verslaving ontwikkelen. Er staat niet dat mensen met deze karaktereigenschappen sowieso een verslaving ontwikkelen, of andersom: dat je om een verslaving te ontwikkelen, sowieso een sensation seeker zou moeten zijn.

Ook maken wij in de uitslag duidelijk dat persoonlijkheid niet het enige is dat met verslaving samenhangt. Bijvoorbeeld in de zin 'Maar let op: onze persoonlijkheid is niet het enige dat verslaving voorspelt. Ook opgroeien in een gezin waar roken of drinken heel normaal is, of het hebben van verslaafde vrienden, hangt samen met de kans dat u verslaafd raakt.'  In Libelle staan wekelijks portretten van mensen die vertellen over moeilijke fasen in hun leven, wij proberen juist te laten zien dat het leven zich niet altijd makkelijk laat leven. Het laatste wat wij willen is oordelen over mensen.’

Sterre van Leer is hoofdredacteur bij Psychologie Magazine: ‘Jullie aandacht werd getrokken door een aantal vragen in de lijst die jullie nogal willekeurig leken. Maar deze items op de vragenlijst zijn - hoewel dat wekelijkse kerkbezoek misschien nogal Amerikaans is – niet uit de lucht gegrepen. Onderzoeker Gordon Barnes deed een langlopend onderzoek onder bijna 800 mensen waaruit een samenhang bleek tussen de factoren die zijn meegenomen in deze test en verslavingsgevoeligheid. Een hoge score bleek een opvallende voorspeller van alcoholverslaving zeven jaar later. Er bestaat dus een correlatie (geen eenzijdig oorzakelijk verband!) tussen tussen elementen van sensation seeking en verslavingsgevoeligheid.

Lef Magazine geeft als voornaamste kritiekpunt dat de test niet 'bepaalt of je verslavingsgevoelig bent'. Dat klopt, maar die bewering is ook nergens gedaan - niet door Barnes en niet door Psychologie Magazine. Sterker nog, in de testuitslag staat nadrukkelijk: 'Een hoge score betekent niet dat je onherroepelijk een verslaving zult ontwikkelen. Je behoefte aan prikkels en opwinding kun je op allerlei andere manieren bevredigen, zegt de Canadese verslavingsexpert Gordon Barnes, bijvoorbeeld door pittige en vermoeiende sportsessies. Bovendien bepalen bijvoorbeeld ook je persoonlijke normen en waarden, en je familie- en vriendenkring, of je daadwerkelijk een verslaving zult ontwikkelen.'

Beide publiekstijdschriften beweren dat Barnes toestemming heeft gegeven voor publicatie van de test. Tegen Lef Magazine zegt Barnes dat zijn vragenlijst niet geschikt is voor een test en bepaalt zo'n test ook niet of je verslavingsgevoelig bent. Zowel Schneemann als Van Leer gaan verder niet inhoudelijk in op wat verslavingswetenschappers Van den Brink en Schellekes in de factcheck vermelden. 

Bronnen: 
1: Psychometric properties and long-term predictive validity of the Addiction-Prone Personality (APP) scale (2010)- Robert E. Anderson, Gordon E. Barnes, Robert P. Murray 
2: The reliability and construct validity of two measures of addictive personality (2009)– David Patton, Gordon E. Barnes, Robert P. Murray

Datum: 18/04/2019
Schrijf je hier in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.