Hallo Erik Jan

Dit interview verscheen in april 2015 in Lef Magazine.

Tekst Jolande Bastiaans
Fotografie Leon van den Broek

Eerst even een weetje: wie of wat is jouw muur?
‘Die muur symboliseert voor mij veel dingen. De muur die ik altijd opgetrokken heb. De muur waar ik  tegenaan liep. Aan de andere kant verlaat een muur je ook niet. Het is uiteindelijk het verhaal geworden van een man tegen een muur. Ook omdat een monoloog zo saai is. Naast deze symboliek refereert het ook op een prachtige song van Willie Nelson.’  Zingt zachtjes:  ‘Hello, walls, How'd things go for you today, Hello, window Well I see that you're still here. Maar aan het eind van het liedje denk ik dat ik zelf de muur ben.’

Het gesprek met Erik Jan vindt plaats in een horecagelegenheid aan de rand van Amsterdam. Hij zit met rechte rug op een bankje en wijkt gedurende het hele gesprek niet van die houding af. ‘Ik ben door mijn rug gegaan, verontschuldigt hij zich. Ik kan geen kant op.’ Aan zijn voeten ligt hond Pleun bijna devoot te wachten tot het gesprek is afgelopen. ‘Ik denk dat Pleun de liefste hond ter wereld is,’ verklaart Erik Jan het gedrag van de hond. ‘Ik neem haar overal mee naar toe, naar lezingen in de kroegen en naar signeersessies in boekhandels. Waar ik ook ben, Pleun ligt trouw aan mijn voeten.’

Je boek verkoopt als een tierelier, krijgt uitsluitend lovende kritieken en werd bij De Wereld Draait Door tot boek van de maand gekozen. Er zijn al heel veel boeken verschenen over het overwinnen van een verslaving. Hoe verklaar je het succes van Hallo muur?
‘Verslaving is een actueel thema, waar heel veel mensen mee kampen. En dan vooral op het niveau waarin ik het had: ik functioneerde voor de buitenwereld nog op alle gebieden. Veel mensen zijn gechoqueerd nu ze mijn echte verhaal kennen. Aan de voorkant was ik een dichter en schrijver die geregeld optrad op podia, een man met een koophuis, een vrouw en kinderen en een auto. Een bourgondische levensgenieter bovendien.  Een man die een biertje (in mijn geval waren dat er minstens vier) dronk als hij thuiskwam van zijn werk, bij het eten wijn dronk, daarna koffie met cognac dronk. Voor heel veel mensen herkenbaar, denk ik. Alleen… ik ging daarna door. Terwijl vrienden van mij allang op de cola overgestapt waren, begon het dan voor mij pas. En dat was de achterkant van mijn leven. Ik dronk juist als ik alleen was.’

‘Veel mensen zijn gechoqueerd nu ze het verhaal over mijn alcoholisme kennen’

Je beschrijft dat prachtig en zeer herkenbaar in je boek: Ik schenk een klein glaasje cognac in, drink het leeg, voel hoe mijn keel in brand staat en hoe aangenaam dat voelt. Ik zie vier letters in mijn gedachten opkomen. Vier dikke, vette, zwarte letters. De eerste is een M, de tweede is een E, de derde nog een E en de vierde is een R. Omschrijft dat jouw relatie met alcohol?
‘Ik was altijd aan het marchanderen met alcohol. Mijn ex-vrouw dronk ook dagelijks een glas rode wijn. Voor haar was dat een op zichzelf staande gebeurtenis. Bij mij was het eerste glas het begin, altijd het begin. Als er nog een half flesje witte wijn in de koelkast stond, kon ik daar niet mee beginnen, want dan zou het opvallen wanneer ik de volgende fles openmaakte. Ik trok dan liever meteen een fles rode wijn open, dan kon die in ieder geval leeg. Ik was altijd aan het calculeren. En nogmaals: dat was slechts de aanzet. Op mijn ideale avond waren mijn vrouw en kinderen weg, dronk ik vier flesjes Verboden Vruchten, vier pijpjes Westmalle Tripel waarna ik overstapte op de whisky. Op die avonden waren het Ik en de Drank en was ik dolgelukkig. Natuurlijk kwam er ook wat muziek en film voorbij op zo’n avond, maar wat ik het liefst deed was het spelen van het spel Football Manager. Ik weet niet meer hoeveel uren ik daarmee door heb gebracht. Met het kijken naar gekleurde puntjes op een computerscherm, die de spelers moesten voorstellen. Ik vroeg mezelf in die tijd heel vaak af of ik nog wel sane was, maar ik had geen idee hoe ik er mee op moest houden. Ik wist alleen dat ik er doodongelukkig van werd.' 

Toch stopte je twee jaar geleden met drinken. Had je je rock bottom bereikt of speelde er nog andere overwegingen mee?
‘Mijn alcoholisme werd steeds erger en de gevolgen daarvan natuurlijk ook. In mijn boek beschrijf ik het zo: Op een dag werd ik wakker in de schuur op een rij dozen. Toen ik de tuin inliep stond mijn vrouw de was op hangen. Terwijl  ze me aankeek, sloeg ze een hand voor haar mond. Ik had een wond boven mijn wenkbrauw, mijn wang was geschaafd, mijn onderlip dik en mijn ogen waren bloeddoorlopen. Ik was de hele nacht zoek geweest en ze vertelde me dat ze bang was dat ik dood was. Ze zei dat ze het niet meer trok. Kort daarop zijn we uit elkaar gegaan. Daarnaast was het ook een stukje angst. Mijn vader is overleden aan slokdarmkanker, een gevolg van zijn levensstijl. Hij is een rot dood gestorven. Mijn vader en ook zijn vader rookten als een ketter, dronken als een Maleier en werkten zich de pleuris. Dus dat deden mijn broer en ik ook. Maar nu - sinds twee jaar - ben ik uit die keten gestapt.  Door te stoppen met alcohol en met roken heb ik een spaak tussen de wielen gestoken. Daar had ik het ook weer moeilijk mee, want dat voelde als verraad. Door radicaal te stoppen stapte ik er tussenuit. Ik ben diegene die aan fucken is.’

Mijn vader moet kiezen of hij in zijn eigen bloed wil stikken of met behulp van een cocktail van slaapmiddelen en gif er zelf uit wil stappen. Hij kiest voor het laatste. Er wordt een datum geprikt die we allemaal vrijhouden in onze agenda.
Fragment uit hallo muur
 

Geen spijt van gehad?
‘Integendeel, ik ben er echt onvoldoende voor mijn vrouw geweest, daarmee heb ik haar veel verdriet gedaan. Mijn kinderen kregen intussen door dat ik stemmingswisselingen had en dat die te maken hadden met de alcohol. Ik wilde dat ze zich veilig bij me voelden en dat ik toegankelijk en benaderbaar voor ze zou zijn. ’s Avonds én ’s ochtends. Niet-drinken doe ik dus in belangrijke mate ook voor mijn kinderen. Ik kan er nu echt voor ze zijn.”

'Ik hecht grote waarde aan mijn stoerheid'

Zijn er alleen maar voordelen voor jou?
‘Eigenlijk wel. Al is mijn leven objectief gezien saai. Ik wandel met de hond, verheug me op de dagen dat de kinderen bij mij zijn. Ik ga een broodje met ze eten en ik schrijf. Ik vind het een eng woord: saaiheid. Ik was er doodsbang voor. Het is dus meer dan stoppen met drinken. Mijn leven is ontzettend veranderd. Ik heb afscheid moeten nemen van het imago van het leven van een schrijver. Een bestaan doordrenkt met alcohol. Een leven van vrouwen in de kleedkamer. Een leven waarin mannen riepen: Hé hé Erik Jan, Erik, Jahan. Ik leid nu een overzichtelijk bestaan. De waarheid is dat het helemaal niet saai is. Ik maak zulke mooie dingen mee. Dingen die ik me bovendien kan herinneren. Tijdens alcoholische gesprekken ging altijd alles langs me heen en wist ik er later niets meer van. En als laatste heb ik na het stoppen de complete seizoenen van de Sopranos nog een keer kunnen kijken. Alleen nu bewust, niet in beschonken toestand. Het was alsof ik voor het eerst naar deze televisieserie keek, er was weinig blijven hangen. Ik associeer drank nu alleen nog maar met duisternis. Als ik heel, heel eerlijk ben, mis ik de chaos wel eens. En de avonden dat ik alleen was met mijn drank.’

Veel schrijvers - en er zijn opvallend veel alcoholisten onder grote schrijvers - waren bang dat ze tegelijkertijd met het nuchter worden ook hun creativiteit kwijt raakten. Herken jij je daarin?
‘Ik ben daar heel erg bang voor geweest. Ik had hetzelfde romantische beeld van schrijvers, dat waarschijnlijk heel veel mensen hebben. Een schrijver zit ’s avonds op de bank al rokend met een glas in de hand bij de open haard. Ineens staat hij op om een mooie zin op te schrijven. Mensen als Jack Kerouac, Ernest Hemingway, Serge Gainsbourg en Jacques Brel waren echt mijn helden. Zo wilde ik zijn. Zo wilde ik leven. Ik dacht dat mijn schrijverstalenten op zouden drogen, als ik zou stoppen. Nu weet ik dat dat onzin is. De waarheid is dat mijn creatieve brein vertienvoudigd is. Daarnaast heb ik veel meer tijd om te schrijven. Door niet meer te drinken, heb ik drie dagdelen gewonnen.
’s Morgens omdat ik nu fris en fruitig om zeven uur achter mijn computer zit, het einde van de middag omdat ik nu niet meer hoef te drinken en in de avonduren is het hetzelfde verhaal. Wat ik eerst ’s avonds tikte, moest ik de volgende ochtend allemaal herschrijven. Als je dronken bent, lijken alle zinnen mooi. Ik ben nu gewoon een stuk productiever. Daarom ben ik ook zo blij met dit boek en dat het zo goed verkoopt en ontvangen is. Ik weet nu dat ik nuchter een boek kan schrijven. Een boek dat ook nog eens gaat over het nuchter worden. Het is wat dat betreft echt een bevestiging voor mij.’

‘Ik moest afscheid nemen van het imago van het leven van een schrijver. Een bestaan doordrenkt met alcohol’

Wat ik zo mooi vond aan het boek is dat je jezelf zo kwetsbaar opstelt. Je geeft je angsten toe?
‘Ja, terwijl ik angst helemaal niet zo stoer vind. Ik hecht grote waarde aan mijn stoerheid. Toch komt mijn verhaal in het boek over zoals ik het bedoeld had.  Zo hoopte ik tevoren dat het zou worden. Zonder koketterie, zonder pathetische woorden, zonder effectbejag, zonder er een slaatje uit te slaan en zonder te jokken. Het moest een eerlijk boek worden. Na het schrijven heb ik er ruim 56.000 woorden in geschrapt, een complete dikke roman. Het is ontdaan van alle opsmuk. Door de kaalheid van het boek, leest het ook zo makkelijk. Ik ben voor publicatie wel bang geweest dat ik mensen uit mijn omgeving zou kunnen kwetsen. Toch heb ik het uitgebracht zonder het andere mensen – inclusief mijn moeder – te laten lezen. Ik heb één uitzondering gemaakt: mijn ex-vrouw heeft het manuscript gelezen. Zij is toch de moeder van mijn kinderen. Eigenlijk heb ik uit mijn naaste omgeving alleen maar positieve reacties gehad. Mijn moeder zei heel lief dat ze het een mooi verhaal vond. Vrienden vertelden mij ook dat ze er af en toe verdrietig van werden. Bedroefd omdat ze me destijds niet hadden kunnen helpen. Maar je wilt helemaal geen hulp midden in je verslaving. Dat is mensen heel moeilijk uit te leggen.’

Je bent uiteindelijk wel hulp gaan zoeken. Professionele hulp?
‘Ik ben vier jaar geleden naar een verslavingszorginstelling gegaan voor hulp bij het stoppen met roken. De hulpverleenster vroeg mij toen of ik nog ergens anders mee wilde stoppen. Eigenlijk ook met drinken, zei ik. Op de vraag hoeveel ik dan dronk, loog ik de helft ervan af. Toch schrok ze nog van die hoeveelheid. Dat vond ze wel erg veel, ja. Toen ben ik ook een half jaar met drinken gestopt. En dat was helemaal niet moeilijk. Zolang je de einddatum maar weet, wanneer je weer mag. Ik begon weer met het jaarlijkse Boekenbal in zicht. Ik ging na mijn stopperiode echt heel veel drinken. Het ging heel snel faliekant mis. Ik ging terug naar de instelling met de bereidwilligheid om mijn leven te veranderen. Ik kreeg hulp om te praten over dat deel van mijn verleden waar ik last van had. En niet één keer, maar telkens weer. De scheiding van mijn ouders had diepe indruk op mij gemaakt. Die dingen gebeuren in een kinderleven en niemand praat daarover met je. Dat is beter, was de heersende opvatting. Dat is gebeurd, punt klaar. Door dat onveilige gevoel keer op keer te benoemen tegen een therapeut, had ik alles al verwerkt voordat ik aan het boek begon. Daar ben ik dankbaar voor. ’

‘Ik leid een leven waar ik heel erg vrolijk van word’

Hoe kijk je terug op de afgelopen twee nuchtere jaren?
‘Er gaan de hele tijd nieuwe deuren voor me open, maar wel op een hele rustige manier. Ik ben een blij en stabiel mens geworden. Voor mij zijn er twee manieren om te stoppen met drinken. De eerste is stoppen op wilskracht. Dat houd je best een tijdje vol. Totdat het nieuwtje er vanaf is. De tweede manier is stoppen door te veranderen. Door het met je hart te doen.  Volgens mij is dat de enige manier waarop je voor langere tijd nuchter kunt blijven. Stoppen met je hart in plaats van je hoofd. Ik heb de afgelopen twee jaar gemerkt dat ik hele fijne mensen om me heen heb, goede authentieke mensen die het beste met me voor hebben. Ik kan genieten van een mooie mail die ik krijg en word gelukkig van mooie echte mensen. Ik ben dankbaar voor dat nieuwe leven.’

Hoe zie jij je toekomst?
‘Ik barst van de creatieve plannen. Mijn verzamelde gedichten worden binnenkort gepubliceerd, samen met een dvd van een live registratie van een optreden. Daarnaast zijn er plannen om een album met eigen liedjes uit te brengen, die ik ook zelf ga inzingen. Een beetje in de stijl van Leonard Cohen, ook met zo’n karakteristieke kraaienstem. Ook ben ik bezig met een kinderboek, samen met een illustratrice. Het wordt een beetje een itchie boek, vooral niet te braaf. Een beetje in de stijl van Tim Burton. Ik ben ook nog corporate writer, een soort storyteller voor bedrijven. Ik schrijf speeches en jaarverslagen voor grote ondernemingen. Het zijn zeker geen reclamepraatjes; ik ben er goed in om een reëel beeld van een bedrijf neer te zetten. Ook dat vind ik heel tof om te doen. En dan komt er natuurlijk ook weer een nieuw boek aan. Het liefst ga ik verder met deze combinatie van werk, dan blijf ik lekker met mijn twee benen op de grond. Zo wil ik ook in het leven staan. Ik leid kortom een leven waar ik heel erg vrolijk van word.’

CV Erik Jan Harmens
Dichter en schrijver Erik Jan Harmens werd 44 jaar gelden geboren in Harderwijk en groeide op in Alphen. Hij was in 2002 de eerste Poetry Slam-kampioen van Nederland en schreef poëzierecensies voor Trouw, De Groene Amsterdammer en Het Parool. Hij schreef vijf dichtbundels en  twee romans. Zijn boek Hallo muur gaat onder meer over zijn gevecht met zijn alcoholisme. Hij is nu twee jaar nuchter.