Nederland moet gezonder. Die kraakheldere opdracht kreeg staatssecretaris Paul Blokhuis (ChristenUnie) van Volksgezondheid mee van het kabinet. Blokhuis ging aan de slag met het zogeheten Preventieakkoord, dat zeer binnenkort verschijnt. Met als boodschap: minder alcohol, gezonder eten en roken verder in de ban.
Tekst Jolande Bastiaans
Fotografie Ministerie VWS
U bent van huis uit historicus en toch bent u staatssecretaris van Volksgezondheid. Vanwaar uw compassie met de gezondheidszorg?
‘Er is geen directe link tussen mijn studie geschiedenis en de gezondheidszorg. Ik ben bijna twaalf jaar wethouder in Apeldoorn geweest en al die tijd had ik gezondheid en preventie in mijn pakket. Onze huidige gezondheidszorg heeft nog nooit op zo’n hoog peil gestaan, dat kan ik dan weer wel bekijken vanuit historisch perspectief. Ik vind het belangrijk dat zoveel mogelijk Nederlanders een zo gezond mogelijk leven leiden. Daarmee worden zoveel zorgvragen voorkomen.’
U hebt als bijzonder aandachtspunt de totstandkoming van het Nationaal Preventieakkoord. Wat doet u zelf om gezond en fit te blijven?
‘Ik beweeg bewust, vroeger fietste ik naar mijn werk en nu loop ik naar mijn chauffeur. Daarom zet ik mezelf tot voldoende beweging aan. Gelukkig hebben we een hond, daarmee loop ik veel. Verder eet ik matig, ondanks het feit dat ik van lekker eten houd. Daarnaast ben ik erg sober met alcohol. Ik durf te zeggen dat ik nog nooit dronken ben geweest, hoogstens eens een keer aangeschoten. Op de een of andere manier wilde ik andere mensen dat aangezicht niet aandoen. En ik heb nooit gerookt, behalve dan drie sigaretten die ik nodig had om vuurwerk aan te steken. Het rare is dat ik vroeger thuis mijn vaders favoriete pijpstopper was. Ik kom uit een groot gezin en we zaten vroeger met het hele gezin in een stationcar. Mijn vader rookte dus pijp en rookte ook gewoon in de auto. Mijn moeder heeft mijn vader zelfs gestimuleerd om pijp te gaan roken, want dat vond ze zo gezellig. In de jaren ‘50 was dat. Dat kun je je nu toch allemaal niet meer voorstellen? Daarnaast drink ik zoveel mogelijk light producten of ik drink gewoon water.’
‘Ik durf te zeggen dat ik nog nooit dronken ben geweest, hoogstens eens een keer aangeschoten’
U bent bezig met het veelbesproken Preventieakkoord, dat over enkele weken uitkomt. Wat zijn de speerpunten van dat akkoord?
‘Tabak, problematisch alcoholgebruik en overgewicht, alhoewel ik dat laatste liever omschrijf als gezond eten.’
Wat zijn de doelstellingen van het akkoord?
‘Dat kan ik nog niet precies vertellen omdat het akkoord nog niet definitief is. In het definitieve akkoord gaan we in percentages uitdrukken wat er allemaal moet worden bereikt. Ik kan uiteraard wel ingaan op de ambities.’
Dan beginnen we maar met roken. Die doelstellingen zijn eigenlijk al gelekt naar de media, toch?
‘Het uiteindelijke doel is dat in 2040 geen enkele jongere meer rookt. Dat is overigens niet specifieks iets uit het Preventieakkoord, maar dit stond al in het regeerakkoord. We willen een rookvrije generatie. De kleuters van nu wil je straks niet zien roken, dus die dienen daar zo weinig mogelijk mee geconfronteerd te worden. Daar hebben we als samenleving gelukkig al veel in bereikt. Nu rookt 23 procent van de bevolking, in de jaren ‘50 rookte 90 procent van de mannen, dus wat dat betreft is er al een hoop verbeterd. We komen uit de tijd dat de sigaretten nog op tafel stonden op feestjes, want dat was gastvrij. Toen ik op de basisschool zat, hadden we nog een meester en die meester stond voor de klas shagjes te draaien en te roken. Dat leverde ook wel hilarische momenten op, want in de jaren ‘70 hadden de mannen ook veel haar en als hij dan zijn shagje opstak, kwam het ook wel eens voor dat hij zijn haren mee in de fik stak.’
‘Het doel is dat in 2040 geen enkele jongere meer rookt’
En wat zijn uw ambities bij alcoholgebruik?
‘Wij richten ons op problematisch alcoholgebruik omdat zeer matig drinken voor de meeste mensen niet direct de gezondheid schaadt. En ook hierbij geldt dat we in percentages gaan aangeven wat exact de doelstellingen zijn. Bij alcoholpreventie benoemen we ook de specifieke doelgroepen: ouderen, jongeren en zwangere vrouwen. En dat comazuipen moet eigenlijk gewoon de wereld uit. Ik vind het prachtig wat kinderarts en oprichter van de alcoholjeugdpoli’s Nico van der Lely doet in zijn stad Delft. Hij maakt afspraken met studentenverenigingen dat ze minder gaan drinken. Dat is wat wij als overheid willen. Een andere doelstelling op het gebied van alcohol is dat meer mensen op de hoogte zijn van de risico’s en gevaren, bijvoorbeeld het feit dat alcohol kankerverwekkend kan zijn. Voorlichting is voor ons een belangrijk instrument om de gezondheidsrisico’s van alcohol beter op de kaart te zetten.
Voor zowel tabak als alcohol geldt dat als ze nu opnieuw op de markt zouden komen, ze allebei verboden zouden worden en die hele markt niet eens op zou komen. Tegen tabak is nu mondiaal de oorlog verklaard, kijk maar eens naar New York en IJsland, daar is het echt not done om te roken en in Australië gaat een pakje sigaretten 25 euro kosten. Bij alcohol is dat nu nog een stuk minder, terwijl dat ook schadelijk is. Ik wil niet het beeld naar buiten brengen dat we de boel gaan droogleggen wat alcohol betreft, maar ik denk dat het wel eens mogelijk zou kunnen zijn dat we over 20 jaar tegen elkaar zeggen: weet je nog dat we vroeger op een feestjes tien biertjes dronken? We moeten naar de trend en de beeldvorming dat leven en feesten ook zonder (veel) alcohol heel leuk is.’
Waarom zijn bij de alcoholpreventie de doelgroepen opgesplitst?
‘Roken en alcohol zijn natuurlijk voor niemand gezond. Bij alcohol verdienen specifieke groepen wel extra aandacht: jongeren, 55-plussers en zwangere vrouwen. Elke groep heeft weer zijn eigen doelstellingen. Daarnaast en bovendien is alcohol erg schadelijk voor jongeren onder de 23 jaar, dat beschadigt hun prefrontale cortex en belemmert hun ontwikkeling. Het is lastig om hier zó over te communiceren dat jongeren daarvan zelf doordrongen raken. Zeker omdat ze de gevolgen niet direct merken. Daarom zijn de ouders ook een belangrijke doelgroep.
Nico van der Lely is ook een fel tegenstander van nep-champagne voor kinderen en ik ben geneigd het met hem eens te zijn. Daarmee leer je kinderen dat bubbels erbij horen. Ik ben ook geen voorstander van 0.0% bier voor kinderen onder de 18. Bier is bier en de overstap naar echt bier is zo gemaakt als je alcoholvrij bier drinkt.
Voor ouderen, zwangere vrouwen en mensen die problematisch alcohol drinken komen we met andere doelstellingen en maatregelen. Problematisch alcoholgebruik komt nogal eens voor bij 55-plussers. Mensen die richting pensioen gaan. Je hoort wel eens dat mensen dat ‘het eeuwige weekend’ noemen. Zij drinken behoorlijk door en zijn in veel gevallen, zonder dat ze het weten, problematische drinker of alcoholist volgens de definities van de gezondheidsraad. Ook naar die groep kijken we gericht.’
Dan komen we vanzelf op de laatste speerpunt. Overgewicht of verantwoord eten, zoals u wilt. Ook daar is al het een en ander over in de media verschenen, zoals bijvoorbeeld een verlaging van de belasting op suikervrije frisdranken en water. Kunt u een tipje van de sluier oplichten wat de andere doelstellingen zijn?
‘Ook bij het bestrijden van overgewicht worden de doelstellingen in percentages uitgedrukt. En ook nu moeten we weer op het definitieve akkoord wachten. Ik kan wel vertellen dat de ambities vrij ambitieus zijn. Het doel is in ieder geval om de trend van de hoeveelheid mensen met overgewicht te doen dalen. We willen dus de trend niet stoppen maar keren.’
‘Dat comazuipen moet eigenlijk gewoon de wereld uit’
Tot zover de doelstellingen. Hoe wilt u ervoor gaan zorgen dat al deze doelstellingen behaald gaan worden?
‘Dat gaan we op twee manieren doen. Als eerste hebben we graag dat veranderingen uit de samenleving zelf komen. Dus dat stimuleren we. Er zijn allerlei initiatieven uit de maatschappij die met dit onderwerp te maken hebben. Denk aan sportvelden en schoolpleinen die geheel rookvrij worden gemaakt. Een ander mooi voorbeeld is het rookvrij worden van steeds meer verslavingszorginstellingen. Een aantal jaren geleden vonden we nog met zijn allen dat we mensen met een verslaving toch nog iets moesten gunnen: het roken. Nu weten we dat roken de verslaving in stand kan houden en dat het onderdeel is van het probleem. Andere goede initiatieven zijn winkels die expliciet gezonde producten promoten. Het is het mooist als gezonde gedragsveranderingen uit maatschappelijke organisaties zelf komen met als gemene deler verantwoorde keuzes makkelijker maken.
Als die veranderingen niet uit de samenleving zelf komen, kan de overheid maatregelen nemen. Die kan dat door verboden in te voeren of door prijsmaatregelen. Bij dat laatste maak je ongezonde producten duurder, denk aan het pakje sigaretten en kijk naar Australië. Dat is een erg effectieve maatregel.’
Een ander doel van het akkoord is om het verschil in gezondheid tussen met een lage en hoge sociale status te verminderen. Hoe gaat dat gebeuren?
‘Prijsmaatregelen en verboden - bijvoorbeeld niet meer roken in restaurants - hebben ook direct invloed op mensen met een lager inkomen. Mensen met een lager inkomen en een lagere opleiding leven gemiddeld zes jaar korter en leven vijftien tot achttien jaar in minder goede gezondheid dan mensen die wel hoog opgeleid zijn en een hoger inkomen hebben. Door de maatregelen die wij gaan nemen in het Preventieakkoord, bereiken wij gelukkig mensen uit beide groepen. We verleiden iedereen tot het maken van de juiste keuzes, bijvoorbeeld bij gezondere voeding. Om ook bij mensen met een lager inkomen overgewicht tegen te gaan. Daarmee hopen we ook te bereiken dat de kloof kleiner wordt.’
Er komt nogal wat kritiek op de totstandkoming van het Preventieakkoord. Bij de onderhandelingen over alcohol en gezond eten zitten de branchevertegenwoordigers zoals de Nederlandse Brouwers en Horeca Nederland aan tafel. Bij de onderhandelingen over roken zijn de producenten afwezig omdat een verdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie verbiedt dat de tabakslobby invloed uitoefent op het gezondheidsbeleid van een overheid. Critici zijn bang dat er straks een zeer geringe prijsverhoging uitkomt en dat de maatregelen volledig ineffectief zijn. Deelt u die zorgen?
‘Wij gaan juist met al die partijen in gesprek - met de Albert Heijnen van deze wereld - omdat we er echt fiducie in hebben dat we met deze organisaties samen echt stappen kunnen zetten. Stappen om de doelstellingen van het akkoord te gaan behalen Ik denk zelfs dat we elkaar kunnen versterken, zowel bij de alcohol doelstellingen als bij het terugdringen van overgewicht. Ik heb liever dat we met elkaar afspraken maken.’
‘Roken en alcohol zijn voor niemand gezond,
maar bij alcohol verdienen specifieke groepen extra aandacht’
Maar bijvoorbeeld alcoholproducenten als de Slijtersunie zitten er toch niet op te wachten dat mensen minder alcohol gaan drinken?
‘Dat is hetzelfde als NUON zegt dat we zuinig met energie moeten omgaan. Toch gebeurt dat. De betrokken industrieën worden echt aangesproken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheden. Daarbij maak ik wel onderscheid tussen de tabaksindustrie en de alcohol- en levensmiddelenproducenten. De tabaksfabrikanten stoppen willens en wetens producten in de sigaretten om mensen en met name jongeren bewust verslaafd te maken. Zij hebben ook als doel om de generatie die doodgaat aan roken te vervangen door kinderen door ze aan tabak verslaafd te maken. Dat doet de alcoholindustrie niet. Met de alcoholindustrie en de levensmiddelenindustrie zijn we in gesprek. Ik heb nog geen overtuigend argument gehoord om van die onderhandelingen af te zien. We willen natuurlijk ook draagvlak creëren in de samenleving. Als er teveel weerstand is in de maatschappij, werken de maatregelen averechts. Dat draagvlak moet er eerst komen.’
En dan het zogeheten blurren door de middenstand. Het veelbesproken wijntje bij de kapper. Staat blurren niet lijnrecht tegenover alle maatregelen die u wilt nemen?
‘Blurren mag niet volgens de wet, maar het wordt in een aantal gemeenten gedoogd. Blurren betekent letterlijk vervaging en dat moeten we niet willen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten zijn voorstander van verruiming van de alcoholwet. Dat willen zij graag omdat ze denken hiermee leegstand in de binnensteden tegen te kunnen gaan. Ik vind het vreemd dat je die oorlog moet winnen met een glaasje prosecco. Er zijn zoveel andere manieren om de middenstand voor de binnenstad te behouden. Ik kreeg als opdracht mee om problematisch alcoholgebruik aan te pakken, dan past het niet dat er wordt gepromoot om op zoveel mogelijk plekken alcohol te schenken. Het gevolg zal niet zijn dat er mensen dronken naar buiten lopen op de meubelboulevard, maar het past totaal niet bij de trend. Je neemt wel je tieners mee naar die meubelwinkel.’
Tot slot: hoe spreek je mensen aan op hun gedrag zonder paternalistisch te zijn?
‘Door juist niet veroordelend te zijn, maar door mee te denken hoe het gezonder en dus beter kan. Ik gun ieder mens een gezond en gelukkig leven.’
------------------
|
Het Nationaal Preventieakkoord in het kort
In het regeerakkoord van het huidige kabinet werd opgenomen dat er een Nationaal Preventieakkoord diende te komen. Dat zou in overleg moeten gebeuren met patiëntenorganisaties, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Staatssecretaris Paul Blokhuis van VWS heeft de totstandkoming van dit Preventieakkoord in zijn portefeuille.
De maatregelen moeten het ziekteverzuim terugdringen, de kwaliteit van leven verhogen en mensen moeten langer kunnen doorwerken. Het akkoord richt zich zowel op mensen met een hoge opleiding en een hoog inkomen als mensen met een lage opleiding en laag inkomen. Tussen die groepen heerst nu nog een schrikbarend verschil in levensverwachting en gezonde levensjaren: respectievelijk 6/7 jaar en15/18 jaar.
Het akkoord is verdeeld in drie thema’s: roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht.
Naar verwachting wordt het definitieve akkoord eind oktober gepresenteerd.
|
| Wie is Paul Blokhuis?
Paul Blokhuis werd in 1963 geboren in Zuidhorn. Hij groeide op in een gezin met acht kinderen, zijn vader was predikant. Hij studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Leiden. Sinds 1990 werkt hij bij de Tweede Kamerfractie van de RPF, die later in de ChristenUnie is opgegaan. Van 2006 tot 2017 was hij wethouder van zorg, welzijn, volksgezondheid en jeugd in Apeldoorn. In oktober vorig jaar werd hij benoemd tot staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-Rutte III. Hij is getrouwd en heeft vier dochters. Begin dit jaar overleed zijn jongste dochter op 18-jarige leeftijd. Paul Blokhuis is de jongere broer van muziekjournalist Leo Blokhuis.
|
LEES MEER...